Çekiliş Sonucu Dağıtılan Otomobiller ve KDV

I. GİRİŞ

Ticari hayatta işletmeler satışlarını ve/veya müşteri sayısını artırmak, ürün/mal pazarlamasını sağlamak ve rekabet gücünü yükseltmek amacıyla yapılan satışlar mukabilinde verilen kuponlar baz alınarak çekiliş sonucu müşterilere dağıtılmak suretiyle kampanyalar düzenlenebilmektedir.

Bu yazıda; bu tür kampanyalar çerçevesinde dağıtılan otomobillerin KDV karşısındaki durumu tartışılmıştır.

II. YASAL MEVZUAT

Devamlı olmak şartıyla Türkiye’de yapılan ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmet işlemleri katma değer vergisine tabi tutulmuştur. (KDVK[1] madde 1)

Ticari, sınaî, ziraî faaliyet ile serbest meslek faaliyetinin devamlılığı, kapsamı ve niteliği Gelir Vergisi Kanunu hükümlerine göre; Gelir Vergisi Kanununda açıklık bulunmadığı hallerde, Türk Ticaret Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümlerine göre tayin ve tespit edilir. (KDVK md 1/2)

Gerçek usulde vergilendirilen katma değer vergisi mükelleflerince işletmelerinde kullanılan otomobil, kamyon, minibüs, otobüs gibi nakil vasıtalarının teslimi işlemleri KDVK’nun 1.maddesi gereğince vergiye tabidir. İşletmenin mutad faaliyetinin bu malların işletilmesi veya alım satımı olmaması durumu değiştirmeyecektir. (15 seri numaralı KDVK Genel Tebliği[2])

Buna göre; gerçek usulde vergilendirilen gelir vergisi mükellefinin işletmesine dâhil olan söz konusu taşıtların teslim işlemleri KDV Kanununun 1.maddesinin ikinci fıkrası gereğince devamlılık unsurunun bulunduğu kabul edilecek ve vergilendirilecektir. Aynı teslimlerin işletmenin aktifine kayıtlı olmadan işletme sahibi tarafından yapılması halinde arızi olarak değerlendirilecek ve Kanunun aynı maddesinin aynı fıkrasına göre vergiye tabi olmayacaktır.

II.1. Promosyon Ürünleri, Numune ve Eşantiyonlarda KDV Uygulaması
II.1.a. Promosyon Ürünleri

Satışları ve müşteri sayısını artırmak, mal veya ürünleri pazarlamak veya rekabet edebilmek amacıyla yapılan satışlar mukabilinde işletme tarafından verilen kuponlar esas alınarak çekiliş sonucu müşterilere dağıtılan otomobillerin çekiliş sonucu kazanan kişiye teslimi işleminin KDV’ye tabi olup olmayacağı önem arzetmektedir:

Anılan şekilde dağıtılan otomobiller promosyon, eşantiyon veya nümune mallar kapsamında değerlendirilebilir mi ?

Ticari hayatta, ticareti yapılan mallara olan talebin artırılması amacıyla, bir takım pazarlama teknikleri geliştirilmekte, satışı yapılan malın yanında başka bir malın ayrıca bir bedel alınmaksızın verilmesi de sıkça karşılaşılan bir pazarlama tekniği olarak ortaya çıkmaktadır. Bir malın tasarruf hakkının malik veya adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına hareket edenlere devri olarak tanımlanan teslim hükümleri çerçevesinde ticari bir işletmenin yaptığı bedelsiz teslimler de katma değer vergisine konu olmaktadır.

Ancak, firmaların iktisadi faaliyetini genişletme, emsal işletmelerle rekabet edebilme, üretim veya satışını yaptıkları mallara olan talebi koruma veya artırma amacıyla bir malın yanında başka bir mal verilmesi şeklinde gerçekleşen işlemlerde promosyon ürünü açısından bir bedelsiz teslim söz konusu olmamaktadır. Zira, firmanın genişleyen faaliyetiyle bağlantılı olarak işletmede meydana getirilen katma değer artmaktadır. Nitekim piyasadan satın alınan veya ithal edilen malların promosyon ürünü olarak müşterilere verilmesi, mükellefler açısından pazarlama gideri niteliğini taşımakta ve bu malların alış bedelleri 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun[3] 40.maddesinin 1 numaralı bendine göre gider olarak kaydedilebilmektedir.

Dolayısıyla, firmanın meydana getirdiği katma değer içerisinde vergilenen promosyon mallarının müşterilere verilmesi sırasında katma değer vergisi hesaplanmasına gerek bulunmamakta ve bu ürünler için yüklenilen katma değer vergisinin ise KDVK’nun 29/1 maddesi çerçevesinde prensip olarak indirim konusu yapılması gerekmektedir. (KDVK Genel Uygulama Tebliği[4])

Bu durum, KDV sistemindeki farklı oran uygulaması nedeniyle bazı sorunlara neden olmakta ve düşük oranda vergiye tabi bir malın yanında yüksek oranda vergiye tabi bir malın promosyon ürünü olarak verildiği hallerde, promosyon olarak verilen malların ticaretini yapan firmalar açısından haksız rekabet sorunu ortaya çıkmaktadır.

3065 sayılı Kanunun (29/4) üncü maddesi ile vergi indirimi uygulamasında doğabilecek aksaklıkları, vergi mükerrerliğine ve vergi muafiyetine meydan vermeyecek şekilde, bu Kanunun ana ilkelerine uygun olarak giderme ve indirimle ilgili usul ve esasları düzenleme konusunda Hazine ve Maliye Bakanlığına yetki verilmiştir.

Bu yetki çerçevesinde, promosyon ürünü olarak verilen malın (aynı işletmede imal veya inşa edilenler dahil) tabi olduğu KDV oranının;

– Satışı yapılan mala ait KDV oranına eşit veya daha düşük oranda olması halinde promosyon ürünü için yüklenilen KDV’nin tamamının indirim konusu yapılması,

– Satışı yapılan malın tabi olduğu KDV oranından yüksek olması halinde ise promosyon ürünü için yüklenilen KDV’den, satışı yapılan malın tabi olduğu orana isabet eden kısmın indirim konusu yapılması, kalan kısmın gelir veya kurumlar vergisi açısından gider veya maliyet olarak dikkate alınması,

uygun görülmüştür.

Her iki durumda da promosyon ürünü olarak satın alınan, ithal edilen ya da aynı işletmede imal veya inşa edilen malların; ne kadarının aynı dönemde ayrıca bir bedel tahsil edilmeksizin verileceği, ne kadarının stoklarda kalacağı bilinemediğinden bu mallara ilişkin olarak yüklenilen vergi, öncelikle “indirilecek KDV” hesabına alınır.

Birinci durumda, promosyon mallarının alımı, imal veya inşası ile her hangi bir bedel alınmaksızın müşterilere verilmesi işleminin aynı dönemde veya farklı dönemlerde gerçekleşmesi, bu mallarla ilgili olarak yüklenilip indirim konusu yapılacak KDV açısından bir önem taşımaz.

Promosyon ürününün tabi olduğu KDV oranının, satışı yapılan malın tabi olduğu orandan yüksek olduğu hallerde ise;

– Promosyon olarak verilen malların alımı, imal veya inşası ile ayrıca bir bedel tahsil edilmeksizin müşterilere verilmesi işleminin aynı dönemde gerçekleşmesi halinde, bu mallarla ilgili olarak yüklenilen ve öncelikle “indirilecek KDV” hesabına alınmış olan KDV’den, satışı yapılan malın tabi olduğu orana isabet eden kısım dışındaki tutar, “indirilecek KDV” hesabından çıkarılarak gider hesaplarına intikal ettirilir.

– Promosyon ürününün satın alındığı ya da işletmede imal veya inşa edildiği dönemde değil de daha sonraki dönemlerde müşterilere verilmesi halinde ise bu ürünlerle ilgili olarak malların satın alındığı, imal veya inşa edildiği dönem beyannamesinde “indirilecek KDV” olarak beyan edilen tutardan, satışı yapılan malın tabi olduğu orana isabet eden kısmın düşülmesinden sonra kalan tutar, ürünlerin ayrıca bir bedel alınmaksızın teslim edildiği dönem beyannamesinin “İlave Edilecek KDV” satırına dâhil edilerek beyan edilir ve aynı miktar gider veya maliyet hesaplarına alınır.

Promosyon ürünü için yüklenilen vergiden indirim konusu yapılacak kısım;

Promosyon ürünü için yüklenilen vergi tutarı= Satışı yapılan malın tabi olduğu oran/ Promosyon ürününün tabi olduğu oran

formülü ile hesaplanır, artan kısım gider veya maliyet olarak dikkate alınır.

Öte yandan, promosyon ürünü olarak verilen malların alışı sırasında yapılan diğer giderlere ilişkin yüklenilen KDV genel hükümler çerçevesinde indirim konusu yapılır.

Örnek 1:

(A) gazetecilik firması, periyodik dönemler halinde veya her gün gazetenin yanında ek olarak bir dergi vermektedir.

Gazetenin satışını artırmak amacıyla ve ayrıca bir bedel alınmaksızın verilen bu dergi, işletmede yaratılan katma değerin bir unsuru niteliğinde olduğundan tesliminde ayrıca KDV hesaplanmaz. Gazete ve derginin teslimi aynı oranda KDV’ye tabi olduğundan, dergi için yüklenilen verginin tamamı indirim konusu yapılır.

Örnek 2:

Bir deterjan firması, imal ederek satışını yaptığı ürünlere olan talebi artırmak amacıyla 4 kg deterjan alan müşterisine, ayrıca bir bedel almaksızın 1 kg daha deterjan vermek suretiyle bir kampanya düzenlemiştir. Deterjanların toplam bedeli 20 TL’dir. Bu işlemde satışı yapılan mal 4 kg değil 5 kg deterjandır.

Dolayısıyla, satışı yapılan malın teslim bedeli olan 20 TL üzerinden KDV hesaplanması, yüklenilen KDV’nin tamamının indirim konusu yapılması gerekir.

Örnek 3:

(A) gazetecilik işletmesi, okurlarına 30 kupon karşılığında kitap vereceğini taahhüt etmiş ve Eylül/2013 döneminde (B) firmasından 80.000 adet kitap satın almıştır. Bu alış işlemi sırasında 800.000TL mal bedeli ve 64.000TL KDVödemiştir.

Gazete işletmesinin okurlarına vereceği kitapların bedelleri gelir ve kurumlar vergisi açısından pazarlama gideri olarak kabul edilir ve ayrıca bir bedel alınmaması koşuluyla, bu ürünlerin tesliminde KDV hesaplanmaz.

Bu işlemde satışı yapılan mal gazete olup teslimi (% 1), promosyon ürünü olarak verilen kitap ise (% 8) oranında KDV’ye tabidir. Gazete işletmesi, promosyon mallarının alımı için yüklendiği KDV’nin tamamını öncelikle “indirilecek KDV” hesabına alır. Promosyon mallarının tümünün aynı dönemde müşterilere verilmesi halinde, işletmenin kitaplar için yüklendiği KDV’den sadece ana malın tabi olduğu orana (% 1) isabet eden kısmı indirim hesaplarında kalır, artan kısım gider hesaplarına alınır.

Gazete işletmesi yukarıdaki formül kapsamında indirim konusu yapacağı KDV; 64.000 TL x (1 : 8) = 8.000 TL olarak hesaplar. (64.000 – 8.000 =) 56.000 TL ise gider olarak dikkate alabilir.

II.1.a.1. Çekiliş Sonucu Hediye Edilen Otomobillerin Durumu

Yukarıda yapılan açıklamalara göre yapılan satışlara istinaden düzenlenen fatura ve benzeri vesikalar mukabilinde işletmeler tarafından verilen kuponlar baz alınarak çekiliş sonucu dağıtılan otomobillerin eşantiyon veya nümune mal olarak kabul edilmesi mümkün değildir.

Yukarıda da açıklandığı üzere bu otomobiller[5] bu tür kampanyaları düzenleyen işletmelerden yapılan mal alımı nedeniyle düzenlenen fatura ve benzeri belgeler mukabilinde belli bir değer baz alınmak suretiyle bu işletmelerce verilen kuponlar esas alınarak çekiliş sonucu bedelsiz verilmektedir. Bu nedenle mal alımı ile beraber otomobilin de verilmesi imkânı bulunmamaktadır.

Ancak promosyon ürünleri, bir malın yanında bedelsiz olarak başka bir mal verilmesi şeklinde ve genel olarak mal satımının gerçekleştiği anda teslim edilmesi suretiyle gerçekleşmektedir.

Bununla beraber otomobilin çekiliş sonucu kazanan kişiye mal alımının gerçekleştiği tarihten sonra teslim edilmesi, dağıtılan otomobilin promosyon mal kapsamında değerlendirilmesine kanaatimizce engel olmaması gerekir. Otomobilin sınırlı sayıda ve daha sonraki bir tarihte yapılacak çekiliş sonucu verilecek olması nedeniyle dağıtılacak otomobilin mal alım tarihinden sonra verilmesinin kaçınılmaz olduğunu kabul etmek gerekir.

Buna göre kanaatimizce düzenlenen kampanyalar çerçevesinde işletmelerden yapılan mal alımı nedeniyle düzenlenen fatura ve benzeri belgeler mukabilinde belli bir değer baz alınmak suretiyle bu işletmelerce verilen kuponlar esas alınarak çekiliş sonucu kişilere bedelsiz teslim edilen otomobillerin promosyon malı olarak değerlendirilmesi ve bu kapsamda işlem yapılması doğru bir yaklaşım olacaktır.

Bu bağlamda işletmenin meydana getirdiği katma değer içerisinde vergilenen promosyon malları hükmündeki otomobillerin müşterilere verilmesi sırasında katma değer vergisinin hesaplanmaması ve otomobil için yüklenilen katma değer vergisinin indirim konusu yapılması gerekmektedir.

Bu itibarla çekiliş sonucu kazanılan otomobil çekiliş kuponunun müşteriye verilmesine esas teşkil eden fatura ve benzeri belgede gösterilen malların yanında promosyon ürünü veya malı olarak verilmiş olduğunun kabul edilmesi gerekir.

Ancak söz konu belgede farklı KDV oranına[6] tabi malların bulunması olası bir durumdur.

Bu hal, katma değer vergisi sistemindeki farklı oran uygulaması[7] nedeniyle düşük oranda vergiye tabi bir malın yanında yüksek oranda vergiye tabi bir malın promosyon ürünü olarak verildiği hallerde, promosyon olarak verilen malların ticaretini yapan firmalar açısından haksız rekabet sorunu ortaya çıkmaktadır.

Örnek 4

(A) market işletmesi, Mart 2022 döneminde (B) işletmesinden 5 adet otomobil satın almıştır. Bu alış işlemi bedeli için % 18 oranında 180.000 YTL tutarında katma değer vergisi yüklenmiştir. (A) işletmesi, almış olduğu arabaların hepsini düzenlemiş olduğu kampanya kapsamında yapılacak çekiliş sonucunda promosyon olarak % 1, 8, 18 KDV oranına tabi malların yanında aynı dönemde vermiştir. Söz konusu mal satışı toplamı 250,00 TL, toplam KDV tutarı 22,50 TL’dir. KDV tutarı satılan malın (17,50/250,00=) % 7’sine tekabül etmektedir. Çekiliş Nisan 2022’de yapılmıştır.

İşletmenin vermiş olduğu promosyon mallarının (otomobillerin) bedelleri gelir ve kurumlar vergisi açısından pazarlama gideri olarak kabul edilebilecek ve ayrıca bir bedel alınmaması koşuluyla bu ürünlerin tesliminde katma değer vergisi hesaplanmayacaktır.

Bu işlemde satışı yapılan mal teslimi % 1, 8 ve 18; promosyon ürünü olarak verilen otomobil ise % 18 oranında katma değer vergisine tabi bulunmaktadır. (A) işletmesi, promosyon mallarının (otomobillerin) alımı için yüklendiği katma değer vergisinin tamamını öncelikle “indirilecek katma değer vergisi” hesabına alacaktır. Promosyon mallarının (otomobillerin) tümünün aynı dönemde müşterilere çekiliş sonucu dağıtılması nedeniyle işletmenin otomobiller için yüklendiği katma değer vergisinden sadece ana malın tabi olduğu orana (% 9) isabet eden kısmı indirim hesaplarında kalacak, artan kısım gider hesaplarına alınacaktır.

Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde indirim konusu yapılacak katma değer vergisi;

180.000 TL * (7/18) = 70.000,00 TL

olarak hesaplanacaktır.

(180.000 – 70.000,00 = ) 110.000,00 TL ise gider olarak dikkate alınacak katma değer vergisi olacaktır.

Bu işlemler nedeniyle yapılaması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki şekilde olacaktır:

II.2. Eşantiyon veya Numune Mallar Verilmesi

Firmaların belirli zamanlarda, özellikle dini bayramlarda ve yılbaşlarında kendi tanıtımlarını yapmak amacıyla herhangi bir bedel almaksızın kalem, anahtarlık, ajanda, takvim ve benzeri eşya dağıtmaları geleneksel hale gelmiştir. Ticari hayatta eşantiyon olarak adlandırılan bu ürünler, her ne kadar işletmede tüketilmemekte ise de ayni pazarlama gideri niteliğinde olduğundan, bu ürünlerin müşterilere ayrıca bir bedel alınmaksızın teslimi KDV hesaplanmasını gerektirmez.

Diğer taraftan, firmalar halen satışını yaptıkları veya piyasaya yeni çıkardıkları bir ürünün tanıtımını sağlamak amacıyla numune mallar üretmekte ve bu malları da ayrıca bir bedel tahsil etmeksizin vermektedir.

Ana malın bütün özelliklerini taşımakla birlikte, satışa konu edilemeyecek bir miktarla sınırlı olan ve üzerinde “Numunedir, parayla satılmaz, vb.” ibareleri taşıyan bu mallar da işletmede tüketilmemekle birlikte ayni pazarlama gideri özelliğini taşıdığından, bu malların bedel alınmaksızın teslimi de eşantiyonlarda olduğu gibi KDV hesaplanmasını gerektirmez.

Bu açıklamalar çerçevesinde gerek numune, gerekse eşantiyon adı altında teslim edilen malların;

– Ticari teamüllere uygun nitelikte ve miktarda olması,

– Ayrıca bir satışa konu olmayacak şekilde verilmesi,

hallerinde KDV hesaplanmaz.

Bu şartlara ilaveten, numune malların, firmanın unvanı ve para ile satılmayacağını belirten bir şerhi taşıması gerekir.

İşletmenin iktisadi faaliyetini yaygınlaştırmaya ve tanıtmaya yönelik olarak verilen bu mallar için yüklenilen vergiler, genel hükümler çerçevesinde indirim konusu yapılır.

Örnek 5:

Şampuan imalatı ile uğraşan (A) firması, satışını yaptığı şampuanları bir kere kullanmaya mahsus miktarlarda poşetleyerek, tüketicilerin posta kutularına koymak suretiyle dağıtmıştır.

Ayrı bir satışa konu olmayacak şekilde tüketiciye yönelik ve reklâm mahiyetinde verilen, ayrıca ambalajında numune olduğu belirtilen bu şampuanlar için KDV hesaplanmaz, bu ürünlere ilişkin yüklenilen KDV ise indirim konusu yapılır.

Örnek 6:

Bir ilaç firması, piyasaya yeni çıkaracağı bir ilacın tanıtımını sağlamak amacıyla doktorlara, üzerinde “Numunedir. Satılamaz.” ibaresi bulunan ilaçları numune olarak vermektedir. İlaç firması bu ilaçlar için KDV hesaplamaz, yüklendiği KDV ise indirim konusu yapılır.

Esasen ticari hayatta yerini bulan promosyonlar ile işletme açısından ayni pazarlama gideri niteliğinde olan eşantiyon ve numunelerin; bedel tahsil edilmeksizin müşterilere verilmesi işlemi KDV’ye tabi olmamakla birlikte, bu ürünleri bedelsiz olarak alan kişi ve kuruluşların, söz konusu malları gerçek usulde KDV mükellefi olarak ticari bir işleme konu etmeleri halinde, bu teslim işlemi KDV’ye tabi olup malın ait olduğu oran üzerinden vergi hesaplanması gerekir.

III. SONUÇ

Ticari hayatta, yaygın bir pazarlama tekniği olarak kullanılan çekilişle araba dağıtımı; genel olarak müşteri tarafından alınan mal/malların değeri mukabilinde verilen kuponlar esas alınarak ve mal alım tarihinden sonra bedelsiz olarak yapılmaktadır.

Bu husus, kanaatimizce ticareti yapılan malların yanında başka bir mal verilmesi şeklinde ifade edilen promosyon tanımına ters düşmemektedir. Bu sebeple bu şekilde dağıtılan arabaların promosyon malı olarak değerlendirilmesi ve yukarıda açıklanan şekilde işlem yapılması gerekir.

Kaynakça:

3065 sayılı KDV Kanunu,

KDV Kanunu Genel Uygulama Tebliği ve Diğer İdari Düzenlemeler

[1] 02.11.1984 tarih ve 18563 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

[2] 21.07.1985 tarih ve 18818 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

[3] 06.01.1961 tarih ve 10700 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

[4] 26.04.2014 tarih ve 28983 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[5]Otomobil, yapısı itibarıyla, sürücüsü dâhil en çok sekiz oturma yeri olan ve insan taşımak için imal edilmiş bulunan motorlu araçtır. (Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu madde 2)

[6] Katma değer vergisi oranı, vergiye tabi her bir işlem için % 10’dur. Bakanlar Kurulu bu oranı, dört katına kadar artırmaya, % 1’e kadar indirmeye, bu oranlar dahilinde muhtelif mal ve hizmetler ile bazı malların perakende safhası için farklı vergi oranları tespit etmeye yetkilidir. (KDVK madde 28)

[7] 2002/4480 sayılı BKK eki karar kapsamında % 1, 8 ve 18 olmak üzere üç ayrı KDV oran ve listeleri düzenlenmiştir.