Yurtdışı Çıkış Harcı Ve Bazı Ülkelerdeki Muadil Uygulamalar
ÖZ
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının yurtdışına çıkarken katlandığı giderlerden biri de Yurtdışı Çıkış Harcı’dır. Yeni dönemde kredi kartıyla ödeme, online ödeme, ATM’den nakit ödeme gibi seçenekleri olan Yurtdışı Çıkış Harcı ödemeden yurtdışına çıkma imkanımızın olmadığı bir vergi türüdür. Makalemizde Yurtdışı Çıkış Harcı ve diğer bazı ülkelerde bu verginin muadili vergilerin özelliklerine değineceğiz. Konuyu değerlendirirken bu harcın mükellefinin kimler olduğuna, kimlerin bu harçtan muaf olduğuna, devletin bu harçtan ne kadar gelir hedefinin olduğuna, önceki yıllarda ne kadar gelir elde edildiğine değineceğiz.
Anahtar Kelimeler: Yurtdışına Çıkış Harcı, Muafiyet, Diğer Ülkelerde Uygulama,
I.YURT DIŞINA ÇIKIŞ HARCI UYGULAMASININ MUHTEVİYATI
Yurt dışına çıkış harcı ilk kez 29.06.2001 tarih ve 4705 sayılı kanun ile yürürlüğe girmiştir. Söz konusu kanunun birinci maddesi ile KKTC hariç yurt dışına çıkacak olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından 50 ABD Doları karşılığı Türk Lirası tutarında harç alınacağı belirtilmiştir. 5597 sayılı Yurt Dışına Çıkış Harcı Hakkında Kanun ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile 29.6.2001 tarihli ve 4705 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılarak, yurt dışına çıkış harcı konusunda yeni düzenlemeler yapılmıştır. Yeni kanun ile harç tutarı 15 TL olarak değiştirilmiştir. Daha sonra 50 TL ve en son 17/03/2022 tarihli ve 5307 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 18/03/2022 tarihinden itibaren 150 TL tutarına yükseltilmiştir. 5597 sayılı Kanun ile kimlerin bu tutarı ödemek ile mükellef olduğu ve kimlerin bu harçtan muaf olduğu belirlenmiştir. Kanunun 1. Maddesi aşağıdaki şekildedir:
“(1) (6455 sayılı Kanunun 52′ nci maddesiyle değişen fıkra Yürürlük; 11.04.2013) Yurt dışına çıkış yapan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından çıkış başına(7186 sayılı kanunun 20 nci maddesiyle değişen ibare; Yürürlük: 01.08.2019)50 Türk Lirası(3)(17/03/2022 tarihli ve 5307 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 18/03/2022 tarihinden itibaren 150 TL) harç alınır. Bakanlar Kurulu, (7186 sayılı kanunun 20 nci maddesiyle değişen ibare; Yürürlük: 01.08.2019)bu miktarı üç katına kadar artırmaya veya (4) sıfıra kadar indirmeye yetkilidir. (1)
(2) Yurt dışına çıkış harcının mükellefi, yurt dışına çıkış yapan kişilerdir.
(3) (6455 sayılı Kanunun 52′ nci maddesiyle değişen fıkra Yürürlük; 11.04.2013)Çıkış tarihi itibarıyla yurt dışında oturma izni bulunanlar, 7 yaşını doldurmamış olanlar, pasavan ve benzeri belgelerle çıkış yapanlar, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetine kimlik belgesiyle çıkış yapanlar ile yurt dışına ticari amaçla sefer yapan kara, deniz, hava ve demiryolu toplu taşıma ve yük taşıma araçlarının mürettebatı ile Bakanlar Kurulunca belirlenen Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından yurt dışına çıkış harcı alınmaz.(2)
(4) Harcın beyan ve ödenmesinden sorumlu tutulan gerçek ve tüzel kişiler, tahsil ettikleri harcı gelir veya kurumlar vergisi bakımından bağlı oldukları vergi dairesine bir beyanname ile bildirmek ve üç gün içinde ödemekle yükümlüdürler.
(5) Bu Kanun hükümlerine göre ödenen harç, katma değer vergisi matrahının hesabında dikkate alınmaz.
(6) Gelir İdaresi Başkanlığı; harcın tahsilat şeklini belirlemeye, harca tabi işlemlere taraf olanları harcın ödenmesinden sorumlu tutmaya, harca ilişkin beyan dönemlerini tahsilat tutarına bağlı olarak, onbeş günlük, aylık veya üçer aylık dönemler itibarıyla tespit etmeye, harcın iadesi ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.
(7)(7186 sayılı kanunun 20 nci maddesiyle değişen ibare; Yürürlük: 01.08.2019) Bu madde uyarınca alınan harcın çıkış başına 15 Türk lirası (Cumhurbaşkanınca 15 Türk lirasından düşük bir miktar belirlenmesi hâlinde belirlenen miktar) 2/3/1984 tarihli ve 2985 sayılı Toplu Konut Kanununun 2 nci maddesinin (f) bendine göre Toplu Konut İdaresine aktarılır, kalan miktar genel bütçeye gelir kaydedilir.(5)”
Yurt Dışına Çıkış Harcı Hakkında Kanunun Uygulanmasına Dair Genel Tebliğ konuyu daha da detaylandırmıştır. Tebliğe göre Yurt dışına çıkış harcının mükellefi Türkiye Cumhuriyeti pasaportu ile yurt dışına çıkış yapanlardır. Türkiye Cumhuriyeti pasaportu dışında başka bir ülke pasaportuyla yurt dışına çıkış yapanlar ile pasaport dışındaki belgelerle yurt dışına çıkan kişiler söz konusu harca tabi değildir.
Yapılan düzenlemeyle Türkiye Cumhuriyeti pasaportu ile yurt dışına çıkış yapılmasına karşın;
– Çıkış tarihi itibarıyla yurt dışında oturma izni bulunduğunu belgeleyenlerden,
– Ticari amaçla yük ve yolcu taşımaya yönelik kara, deniz, hava ve demiryolu araçlarında, yurt dışına çıkış sırasında fiilen mürettebat olan görevlilerinden,
– 7 yaşını doldurmamış olanlardan,
harç aranılmayacaktır.
Yurt dışına çıkış harcından bağışık tutulmayı talep edenler, yurt dışında oturma izni bulunduğunu veya 7 yaşın altında olduğunu belgelendirmek zorundadırlar. Ticari araç mürettebatı olarak yurt dışına çıkışlarda harç muafiyeti, fiilen ticari araçta görevli olarak araçla birlikte yurt dışına çıkanlar için uygulanacaktır. Karayolu ticari araç mürettebatına ilişkin istisna, ticari taksi, minibüs ve kamyonetler için bir kişi, diğer motorlu kara taşıtlarında ise en fazla 3 kişi için uygulanacaktır. Farklı vasıtalarla yurtdışına çıkışlarda harç tahsilatının nasıl yapılacağına tebliğ açıklık getirmiştir.
I.1. Toplu Taşıma Araçları İle Yurt Dışına Çıkışlarda Harç Uygulaması
Toplu taşıma araçları ile yurt dışına yolcu taşıyan firmalara ait biletin Türkiye’de düzenlenmesi halinde, bileti düzenleyen gerçek ya da tüzel kişiler tarafından bilet üzerine “yurt dışına çıkış harç pulu” yapıştırılmak suretiyle harç tahsil edilecektir.
Biletin yurt dışında veya elektronik ortamda düzenlenmesi halinde ise yurt dışına çıkış harcı mükellefler tarafından, ilgili firmaların yurt dışına çıkış noktalarındaki bilet satış yerlerinden harç pulu temin edilerek pasaport üzerine ya da boarding kartına yapıştırılmak suretiyle ödenebileceği gibi vergi tahsilatına yetkili bankalara, gümrük saymanlıklarına veya vergi dairelerine ad, soyad ve pasaport numarası belirtilmek suretiyle makbuz karşılığı da ödenebilecektir.
Sistemin sağlıklı işleyebilmesi açısından, taşımacı firmalar ya da yurt dışındaki taşımacı firmaların Türkiye’deki temsilcileri, yurt dışına çıkış esnasında, Türkiye Cumhuriyeti pasaportu ile yurt dışına çıkış yapan her bir yolcunun yurt dışına çıkış harcını ödediğini kontrol ederek söz konusu harcın ödenmemiş olması durumunda ilgili kişileri harcın ödenmesi konusunda uyaracaklardır.
Söz konusu taşımacı firmalar ile bilet satan gerçek ya da tüzel kişiler, düzenleyecekleri biletlere veya boarding kartına yapıştırılan harç pullarını ilgili saymanlıklardan satın alacaklardır.
I.2. Toplu Taşıma Araçları Kullanılmadan Münferit Çıkışlarda Harç Uygulaması
Münferit çıkışlarda yurt dışına çıkış harcı, vergi daireleri, gümrük saymanlıkları ve yetkili bankalara ad, soyad ve pasaport numarası belirtilerek makbuz karşılığı ödenebileceği gibi ilgili gümrük saymanlıkları ve vergi dairelerinden “yurt dışına çıkış harç pulu” alınıp pasaport üzerine yapıştırılmak suretiyle de ödenebilecektir.
I.3. Yurt Dışına Çıkış Harcının Kontrolü
Türkiye Cumhuriyeti pasaportu ile yurt dışına çıkışlarda, harcın ödenmesine veya muafiyet uygulanmasına ilişkin denetim, çıkış kapılarında görevli emniyet mensuplarınca yapılacaktır. Pasaport, boarding kartı ve bilet üzerine yapıştırılan harç pulu veya harç makbuzu, iptal kaşesi uygulanarak kontrol edilecektir.
I.4. İade Uygulaması
Yurt dışına çıkış harcının ödenmesine karşın yurt dışına çıkışın yapılmaması veya muafiyet kapsamında olan kişilerden harç tahsil edilmiş olması halinde, tahsil olunan harç aşağıda belirtilen esaslara göre iade edilecektir.
I.4.1 Toplu Taşıma Araçları İle Çıkışlarda İade Uygulaması
Bilet düzenlenmesi sırasında bilet üzerine “yurt dışına çıkış harç pulu” yapıştırılarak tahsil edilen yurt dışına çıkış harcı, yurt dışına çıkılmadan biletin iptal edilmesi halinde söz konusu tutar, bileti düzenleyenler tarafından iade edilecektir. Biletle birlikte tahsil edilen ve bilet düzenleyenlerce iade edilen harçlar bağlı bulunulan vergi dairesince aylık dönemler itibarıyla iade edilecektir. İade işleminin yapılabilmesi için ekli liste doldurularak iptal edilen pulların ve iptal edilen bilete ilişkin bilgilerin ibraz edilmesi gerekmektedir.
Toplu taşıma araçları ile bilet düzenlenmeksizin yurt dışına çıkışlarda tahsil olunan harçlar münferit çıkışlara ait esaslar dâhilinde iade edilecektir.
I.4.2. Münferit Çıkışlarda İade Uygulaması
Pasaporta “yurt dışına çıkış harç pulu” yapıştırılarak veya makbuz karşılığı ödenen yurt dışına çıkış harçları, yurt dışına çıkılmaması halinde, mükellefler tarafından vergi daireleri veya ilgili gümrük saymanlıklarına başvurulması ve ilgili belgenin ibrazı ile iade edilecektir.
Aşağıda çeşitli yıllar itibariyle elde edilen Yurtdışı çıkış harcı vergi geliri tutarlarına yer verilmiştir.
Yıl |
Yurtdışı Çıkış Harcı Geliri (milyon TL) |
2007 |
58.9 |
2008 |
50.1 |
2009 |
50.1 |
2010 |
73.9 |
2011 |
88.6 |
2012 |
67.1 |
2013 |
86.4 |
2014 |
91.8 |
2015 |
99.1 |
2016 |
93.8 |
2017 |
103.8 |
2018 |
105.4 |
2022 yılı Merkezi Bütçe Kanunu’nda içinde bulunduğumuz yıl ve önümüzdeki iki yıl için elde edilmesi tahmin edilen Yurtdışı Çıkış Harcı tutarları aşağıdaki gibidir:
2022 | 2023 | 2024 | |
Yurtdışı Çıkış Harcı | 103.797.000 | 132.390.000 | 154.173.000 |
II.DİĞER BAZI ÜLKELERDE YURT DIŞI ÇIKIŞ HARCI VEYA BENZERİ UYGULAMALAR
Birçok ülkede “Yurtdışına Çıkış Harcı” benzeri vergiler bulunmaktadır. Bunlar genellikle havayoluyla seyahat eden kişilere uygulanmaktadır. Uygulamada bazı ülkelerde sadece yurtdışına havayoluyla seyahat eden vatandaşlardan alınırken, bazı ülkelerde ise yurtiçi uçuşlarda da benzeri vergiler alınmaktadır. Uygulamanın olduğu ülkelerde de aynen ülkemizde olduğu gibi çeşitli muafiyetler bulunmakta ve ayrıca vergi tutarı belli kriterlere göre gruplandırmalar yapılarak farklılaştırılmaktadır. Bu vergileri ülkemizde yurtiçi ve yurtdışı uçuşlarda bilet fiyatı içerisinde yer alan Havalimanı Vergisi, Havaalanı Vergisi, Alan Vergisi adlarıyla ödediğimiz ücretle karıştırmamak gerekmektedir. Her ne kadar söz konusu ücret “vergi” olarak adlandırılsa da bilet fiyatı içerisinde yer alan Havalimanı Vergisi, Havaalanı Vergisi, Alan Vergisi adlarıyla ödediğimiz ücret “Meydan Servis Ücreti”dir. Bir vergi değildir.
II.1. Birleşik Krallık’taki Uygulama
Birleşik Krallık’taki Yurtdışına Çıkış Harcı muadili vergi uygulaması sadece havayoluyla olan uçuşlara uygulanan, Air Passenger Duty(APD) olarak isimlendirilen yurtiçi ve yurtdışı uçuşlarda çeşitli kriterlere göre tahsil edilen, Birleşik Krallık havaalanlarından uçağa binen yolcular için geçerli olan bir vergidir. Hava Yolu Vergisi olarak Türkçe isimlendirilebilir. Hava Yolu Vergisi oranı, seyahat sınıfına ve uçuşun varış noktasına, uçulacak olan uçağın tipine, alınan koltuğun ve hizmetlerin tipine göre değişmektedir. Tüm bu kriterlere göre belirlenmiş olan üç farklı sınıf için Hava Yolu Vergisi tutarları 2022 yılı için aşağıdaki tablodaki gibidir:
Varış Noktaları |
Düşük Oranlı Vergi | Standard Oranlı Vergi |
Yüksek Oranlı Vergi |
A |
£13 | £26 | £78 |
B | £84 | £185 |
£554 |
Aşağıda belirtilen kişiler Havayolu Vergisi’nden muaftır:
- Çocuklar(Tüm sınıflar için 2 yaş altı ve Düşük Oranlı Vergiye tabi olanlar için 16 yaş altı)
- Belirli görevleri yerine getiren kişiler
- Yasal zorunluluk altında taşınan yolcular
- Transit yolcular
- Aktarmalı uçuşlardaki yolcular
- Acil veya kamu hizmeti uçuşları
- Kısa süreli uçuşlar
- İskoç Dağlık Bölgesi ve Adaları Havayolunun kontrolü dışındaki durumlar
- NATO kapsamındaki uçuşlar
Havayolu Vergisi bilet fiyatının içinde tahsil edilmektedir.
II.2. Avusturalya’daki Uygulama
Avusturalya’da kamu idaresi Yolculuk Vergisi/Passenger Movement Charge(PMC) adında bir vergi almaktadır. Bu kapsamda bir kişinin Avustralya’dan başka bir ülkeye gidişi dolayısıyla 60 Avusturalya Doları (AUD) tutarında vergi ödemesi gerekmektedir. PMC bilet fiyatı içerisinde yer alıp, bileti düzenleyen işletmeler tarafından tahsil edilmektedir. Aşağıda belirtilen kişiler bu vergiden muaftır:
- Seyahat tarihinde 12 yaş altı olan kişiler
- Avustralya dışındaki bir ülkenin diplomatik ve konsolosluk temsilcileri, aileleri, çalışanları ve aileleri;
- Yabancı ülkelerin Silahlı Kuvvetleri mensupları ve aileleri
- Gümrük ve göçmenlik işlemlerine tabi olmayan deniz ve havayoluyla seyahat eden transit yolcular
…
* Yukarıda belirtilenler dışında da muafiyetler mevcut olup, söz konusu ülkenin özel şartlarıyla alakalı olduklarından burada yer verilmemiştir.
II.3. Meksika’daki Uygulama
Meksika’da iki çeşit Yurtdışı Çıkış Harcı’na benzer vergi bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi Meksika Turist Vergisi olarak da bilinen Derecho de No Inflicte (DNI)’dir. 4 yaşın altında çocuklar bu vergiden muaf kılınmıştır. Bu vergi federal bir ülke olan Meksika’nın eyaletlerinde farklı tutarlarda uygulanmaktadır. Meksika Turist Vergisi dışında uygulanan diğer bir vergi türü ise Meksika Uluslararası Havalimanı Çıkış Vergisi’dir (yalnızca Meksika’daki bir havalimanından ayrılırken). Bu vergi uçak bilet fiyatının içindedir.
III. SONUÇ
Makalemizde ülkemizde uygulanmakta olan Yurtdışı Çıkış Harcı uygulamasına değindik. Bu safhada, yıllar içerisindeki tutar değişimlerine, vergiden muaf olan kişilere ve diğer başka hususlara dikkat kesildik. Makalemizin yukarıda yer alan bölümlerinde belirttiğimiz üzere pek çok ülkede benzer şekilde uygulamalar mevcuttur. Makalemizde birbirinden farklı uygulamalara sahip üç ülkeden örnekler verdik. Bu ülkelerle ülkemiz uygulamasını karşılaştırdığımızda, ülkeler arasında, turistlerden söz konusu vergileri tahsil etmek, ülke vatandaşlarından alınan bu harcın business class, ekonomi sınıfı, özel uçak, tarifeli uçak gibi farklı tip ve tutardaki biletler için farklı tutarlarda alınması, uygulanan muafiyetlerde farklılıklar gibi değişik nüanslar göze çarpmaktadır.
KAYNAKÇA
T.C. Yasalar (29.06.2001). 4705 Yurt Dışına Çıkışlardan Harç Alınması ve 4481 Sayılı Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. Ankara: R.G. (24460 sayılı)
T.C. Yasalar (08.03.2007). Yurt Dışına Çıkış Harcı Hakkında Kanun İle Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. Ankara: R.G. (26471 sayılı)
30.03.2007 tarih ve 26478 sayılı Yurt Dışına Çıkış Harcı Hakkında Kanunun Uygulanmasına Dair Genel Tebliğ
(https://www.gov.uk/guidance/rates-and-allowances-for-air-passenger-duty, 28.06.2022’de erişildi.)
(https://www.gov.uk/guidance/exemptions-from-air-passenger-duty, 28.06.2022’de erişildi.)
(https://www.abf.gov.au/entering-and-leaving-australia/crossing-the-border/passenger-movement/passenger-movement-charge-(pmc), 28.06.2022’de erişildi.)
(https://www.independent.co.uk/mexican-state-that-includes-cancun-and-tulum-to-introduce-tourism-tax-1817439, 28.06.2022’de erişildi.)
(https://visitax.us/, 28.06.2022’de erişildi.)