Gümrüklerde Teminat Uygulamaları Ve Teminat Mektupları

I.GİRİŞ

Mali hukuk açısından teminatlar, kamu idaresinin ileride doğabilecek risklere karşı kamu alacağını güvence altına almaya dönük bir koruma tedbiri niteliğindedir.

Gümrük mevzuatında ise teminat, yükümlülerin gerçekleştirdikleri gümrük işlemlerine bağlı olarak tahakkuk etme ihtimali olan gümrük vergilerinin garanti altına alınması amacıyla uygulanmaktadır. Gümrük vergileri, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 2’nci maddesinde belirtildiği üzere, Vergi Usul Kanunu’nun uygulama alanı dışında kalmaktadır ve vergilendirme sürecini özetleyen Tarh-Tebliğ-Tahakkuk-Tahsil süreçleri gümrük vergileri bakımından ayrı bir özel usul Kanunu hükmünde olan 4458 sayılı Gümrük Kanunu hükümlerine tabi durumdadır.

Bu makalemizde ise, gümrük mevzuatındaki teminat uygulaması üzerinde durulacak ve piyasa ve ekonomi koşullarının daraldığı, kredi ve teminat verme açısından bankaların işletmelere sıkılaştırıcı politikalar uyguladığı dönemde her ithalat işlemi için ayrı ayrı teminat vermek yerine tek ve sürekli olan toplu ve götürü teminat hakkında bilgi verilecektir.

II.GÜMRÜK MEVZUATINDA TEMİNATA İLİŞKİN HUSUSLAR

Gümrük mevzuatında teminat alınmasını gerektiren işlemler çoğunlukla bir şartlı muafiyet uygulamasına dayanmaktadır. 4458 sayılı Gümrük Kanunu’na göre ise, şartlı muafiyet düzenlemesi” deyimi serbest dolaşımda olmayan eşyaya,

• Transit,
• Antrepo,
• Şartlı muafiyet sistemi kapsamında dâhilde işleme,
• Gümrük kontrolü altında işleme,
• Geçici ithalat

rejimlerinin uygulanması anlamına gelmektedir.

4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 202’nci maddesine göre, gümrük mevzuatı uyarınca, gümrük vergilerinin ve diğer amme alacaklarının ödenmesini sağlamak üzere bir teminat verilmesi gereken hâllerde, bu teminat söz konusu vergiler ve diğer amme alacakları tutarı kadar yükümlü veya yükümlü olması muhtemel kişi tarafından verilmektedir. Gümrük idareleri, teminat vermesi istenen kişinin yerine başka bir kişinin de teminat vermesini kabul edebilir.

Kanun’un yukarıda belirtilen 202’nci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen teminat tutarı, teminata konu gümrük vergileri tutarının kesin olarak tespiti halinde bu miktar; diğer hallerde ise tahakkuk edilen veya edilebilecek gümrük vergilerinin en yüksek tutarı esas alınarak tespit edilmektedir. Zaman içinde değişkenlik gösteren gümrük vergileri için verilen toplu teminat tutarları, söz konusu gümrük vergilerini her zaman karşılayabilecek biçimde belirlenmek durumundadır.

Gümrük Kanunu’nun 205’inci maddesine göre, gümrük vergileri için kabul edilecek teminatlar ile bunların değerlendirilmesi 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine tabi olup, yabancı paraların T.C. Merkez Bankası efektif alış kuru üzerinden hesaplanan değeri üzerinden teminat olarak kabulü konusunda Bakanlık yetkilendirilmiştir.

Teminatın zaman içinde değerini yitirmesi veya yetersiz kalması halinde, ilgili gümrük idaresi yükümlüden ek teminat verilmesini veya ilk teminatın yeni bir teminat ile değiştirilmesini isteyebilmektedir.

Teminatın alınmasını gerektiren gümrük yükümlülüğü sona erdiğinde teminat çözülmekle birlikte gümrük yükümlülüğü kısmen sona erdiğinde, ilgilinin talebi üzerine verilmiş teminat kısmen çözülmektedir. Ancak, bu durumda söz konusu teminatın kısmen çözülmeye uygun olması gerekmektedir.

III.TOPLU VE GÖTÜRÜ TEMİNAT
III.1.Genel Bilgiler

Gümrüklerde yapılan işlemler sonucu teminat verilmesi gerektiğinde, ithalatçı firma gerekli tutardaki teminatı Gümrük idaresine vermekte, ancak buradaki püf nokta, verilen teminatlar ayrı ayrı toplanıldığında, işletmeye aşırı bir mali yük getirdiği görülmektedir. Bunun yanında gümrük mevzuatında özellikle belirtildiği üzere, bir firmanın gümrük idaresine verdiği teminatların toplamı belli bir sınırı aşamayacaktır. İşte burada toplu veya götürü teminat devreye girmektedir

Toplu teminat, bir kişinin bir gümrük idaresine her türlü gümrük işlemlerine ilişkin vermiş olduğu teminat olup o kişinin o gümrük idaresindeki transit rejimi hariç bütün gümrük işlemleri için kullanılabilen teminat türüdür.

Götürü teminat ise, gümrük yükümlülüğü gerektiren veya gerektirebilecek birden fazla işlem için Bakanlıkça belirlenecek şartları taşıyanların talebi üzerine, gümrükçe onaylanmış işlem veya kullanımlardan her biri için ayrı ayrı teminat verilmesi yerine, transit rejimi hariç tüm işlemleri kapsayacak tek bir teminatın verildiği sisteme denmektedir.

Toplu teminat, takip edilebilir olması halinde söz konusu teminat diğer gümrük idarelerinde de geçerlidir. Toplu teminatın takibi, Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca belirlenen usullere uygun olarak elektronik ortamda kayda alınan veriler üzerinden yapılır.

Götürü teminat uygulamasından, onaylanmış kişi statü belgesine veya yetkilendirilmiş yükümlü sertifikasına sahip yükümlüler ile Bakanlıkça belirlenen şartları taşıyan antrepo işleticileri yararlanabilir.

Götürü teminat, eşyanın gümrükçe onaylanmış işlem veya kullanıma tabi tutulmasına ilişkin tüm kamu alacakları için geçerlidir. Ancak, 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanununun eki (I) sayılı listede yer alan eşyaya ilişkin kamu alacakları için götürü teminat uygulamasından yararlanılmaz.

Götürü teminat sisteminden yararlanabilme koşulları ve sistemin işleyişine ilişkin usul ve esaslar Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca belirlenir.

III.2.Götürü Teminat Uygulamasında Tutar

Götürü teminat sisteminden yararlanmak için verilecek teminat tutarı bir önceki yılda gümrük işlemleri nedeniyle teminat konusu olan toplam değerin %10’udur. Ancak;

i) Teminatın dahilde işleme rejimi kapsamındaki eşyayı da içermesi halinde 250.000 Avro, dahilde işleme rejimi dışındaki gümrük işlemlerini kapsaması halinde ise 75.000 Avro’dan az olamaz.

ii) Teminatın 2.000.000 Avro’yu aşmayan tutarda verilmesi mümkündür.

Teminat, bu miktarlar karşılığı Türk Lirası olarak da verilebilir. Götürü teminat tutarı, yıllık olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca belirlenir. Onaylanmış kişiler veya yetkilendirilmiş yükümlülere ait antrepolar için 527 nci madde uyarınca hesaplanmış götürü teminat veya 528 inci madde uyarınca hesaplanmış indirimli götürü teminat ya da toplu götürü teminat bulunması ve bu kişilerce talep edilmesi halinde, antrepo rejimi kapsamında kullanılmış teminatlara ilişkin tutarlar birinci fıkradaki teminat tutarı hesaplamasına katılmaz, ancak bu durumda bu madde uyarınca hesaplanmış götürü teminatlar antrepo rejimi kapsamında kullanılamaz.

III.3.Kabul Olunabilecek Teminatlar ve Değerlendirilmesi

Gümrük işlemleri sırasında teminat alınmasına gerek görülen hâllerde;

i) Tedavülde olan nakit Türk Lirası (TL),

ii) Bankalar tarafından verilen süresiz teminat mektupları,

iii) Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri veya bu senetler yerine düzenlenen belgeler (Nominal bedele faiz dâhil edilerek ihraç edilmiş ise bu işlemlerde anaparaya tekabül eden satış değerleri esas alınır.)

iv) Hükümetçe belli edilecek Millî Esham ve Tahvilât (Bu Esham ve Tahvilât, teminatın kabul edilmesine en yakın borsa cetvelleri üzerinden %15 noksanıyla değerlendirilir.)

v) İlgililer veya ilgililer lehine üçüncü şahıslar tarafından gösterilen ve alacaklı amme idarelerince haciz varakalarına müsteniden haczedilen menkul ve gayrimenkul eşya,

vi) Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin, belediyelerin, sermayesinin tamamı devlete ait olan kamu iktisadî teşebbüslerinin ve Türkiye’deki yabancı misyon şeflerinin verecekleri garanti mektupları,

vii) Merkez Bankası tarafından kabul edilen ve bu Bankanın belirlediği döviz kuru üzerinden hesaplanan dövizler,

teminat olarak idarece kabul olunur.

Garanti mektubu ile işlem yapılması durumunda, yükümlülüklerin tam ve zamanında yerine getirilmemesi hâlinde yükümlüye bir yıl boyunca bu haktan yararlanma izni verilmez. Teminat mektuplarının 497 nci maddedeki kayıt ve şartlara uygun, alacak miktarını karşılayacak değerde ve süresiz olması gerekir.

III.4.Teminatın Değiştirilmesi Talebi ve Teminatın Kabulü

Teminatı veren, verdiği teminatın, idare amirinin izniyle kısmen veya tamamen aynı değerde başka teminat ile değiştirilmesini isteyebilir.

Gümrük işlemleri dolayısıyla, vergilerin teminatı olarak kabul edilebilecek teminat mektupları, idareye ibraz olunduktan sonra, ait oldukları tahakkuku yapılmış vergiler tutarını karşılayıp karşılamadıkları incelenir ve kanun ve tebliğlerde yer alan örneğe uygun görüldüğü takdirde kabul edilir. Götürü teminat sisteminden yararlanmak için ibraz edilmiş teminat mektupları ise 494 üncü madde uyarınca belirlenecek teminat tutarını karşılamaları ve gümrük mevzuatında yer alan örneğe uygun görülmeleri durumunda kabul edilir.

Dâhilde işleme rejimi kapsamında indirimli teminat uygulamasından yararlanmak için ibraz edilmiş teminat mektupları ise, Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenecek indirimli teminat tutarını karşılamaları ve gümrük mevzuatında yer alan örneğe uygun görülmeleri durumunda kabul edilir.

Bu mektuplar ayniyet alındısı karşılığında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı adına ilgili muhasebe birimine teslim edilir. Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen devlet iç borçlanma senetleri veya bu senetler yerine düzenlenen belgeler ile dövizin kabulü birinci fıkra hükmüne tabidir. Garanti mektupları, ilgili gümrük idaresinde muhafaza edilir.

III.5.Teminat mektuplarının takibi

Bir gümrük yükümlülüğü karşılığında alınan teminat mektubu, söz konusu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde takibe alınır. Teminat mektubunu veren hak sahibine yükümlülüğe ilişkin sürenin bitiminden yirmi gün önce tebligat yapılarak bu yükümlülüğünü yerine getirmemesi halinde teminat mektubunun nakde dönüştürüleceği belirtilir. Bu süre içinde söz konusu yükümlülüğün yerine getirilmemesi durumunda teminat mektubunun nakde dönüştürülmesi yönünde işlem yapılır.

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, götürü teminat sisteminden yararlanılamayacak durumların belirlenmesi; götürü teminat yetkisinin verilmesi, geçerlilik süresi, güncellenmesi ve kapsamının değiştirilmesi; teminatın yenilenmesi ve değiştirilmesi; kabul olunabilecek teminat türünün belirlenmesi; götürü teminat yetkisinin askıya alınması ve geri alınmasına ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir.

Geçici bir süre için götürü teminattan yararlanma hakkı askıya alınanların, götürü teminat sisteminden yararlanmak için vermiş oldukları teminat mektupları iade edilmez ve askıya alma süresi içinde teminata bağlanması gereken gümrük vergileri ve diğer vergilerin tümü Kanunun 204 üncü maddesinin birinci fıkrasının ilk bendinde belirtildiği şekilde teminata bağlanır.

Götürü teminat sisteminden yararlanma hakkı geri alınan yükümlünün, götürü teminat kapsamındaki tüm gümrük vergileri ve diğer vergilerin Kanunun 204 üncü maddesinin birinci fıkrasının ilk bendinde uyarınca teminata bağlanmasının ardından, götürü teminat sisteminden yararlanmak için verilen teminat iade edilir.

IV.ÖRNEKLER

Örnek 1:

A firmasının 01.01.2022-31.12.2022 tarihleri arasındaki teminata konu ithalat değerleri toplamı 1.250.000 Euro dur. Bu firma Ocak 2023 döneminden itibaren götürü teminat uygulamasından yararlanmak isterse vereceği toplam teminat hesabı şu şekilde olacaktır.

Son bir yıldaki işlem tutarı: 1.250.000 eur

Hesaplanan ve Verilmesi gereken

götürü teminat tutarı: 1.250.000 euro x % 10 = 125.000 euro

Ancak mevzuat gereğince verilecek teminat tutarı 250.000 euro’dan az olamayacağından, firmanın vermesi gereken teminat mektubu veya teminatı 250.000 euro olacaktır.

Örnek 2:

B firmasının 01.01.2022-31.12.2022 tarihleri arasındaki teminata konu ithalat değerleri toplamı 10.300.000 Euro dur. Bu firma Ocak 2023 döneminden itibaren götürü teminat uygulamasından yararlanmak isterse vereceği toplam teminat hesabı şu şekilde olacaktır.

Son bir yıldaki işlem tutarı: 10.300.000 eur

Hesaplanan ve Verilmesi gereken

götürü teminat tutarı: 10.300.000 euro x % 10 = 1.030.000 euro

Ancak mevzuat gereğince verilecek teminat tutarı 250.000 euro’dan az  ve 2.000.000 EUR dan çok olamayacağından, firmanın vermesi gereken teminat mektubu veya teminatı 1.030.000 euro olacaktır.

Örnek 3:

C firmasının 01.01.2022-31.12.2022 tarihleri arasındaki teminata konu ithalat değerleri toplamı 95.500.000 Euro dur. Bu firma Ocak 2023 döneminden itibaren götürü teminat uygulamasından yararlanmak isterse vereceği toplam teminat hesabı şu şekilde olacaktır.

Son bir yıldaki işlem tutarı: 95.500.000 euro

Hesaplanan ve Verilmesi gereken

götürü teminat tutarı: 95.500.000 euro x % 10 = 9.550.000 euro

Ancak mevzuat gereğince verilecek teminat tutarı 250.000 euro’dan az  ve 2.000.000 EUR dan çok olamayacağından, firmanın vermesi gereken teminat mektubu veya teminatı üst sınır 2.000.000 euro olacaktır.

V.SONUÇ

Teminat müessesesi mali hukuk alanında en kabul görmüş tanımıyla kamu otoritesi açısından tahakkuk etme ihtimali bulunan amme alacağının tahsilinin güvence altına alınması amacıyla oluşturulmuş bir güvenlik uygulamasıdır.

Firmaların, gümrük idaresinin ve işlemlerinin sadeleştirilmesi, her işlem için ayrı bir teminat arama, teminat mektubu oluşturma, bu arada geçen zaman kaybı vs. olumsuz durumları minimum seviyede tutmak adına götürü teminat uygulamaları kolaylaştırıcı bir sistemdir. Özellikle teminatlı işlemlerin çokluğu ve tutar olarak yüksek işlemlerin yapıldığı firmalar açısından giderleri ve işlemleri minimize etmek bakımından çok faydalı ve kullanılabilir net bir sistemdir.

 KAYNAKLAR

– 458 sayılı Gümrük Kanunu

– Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkındaki 2009/15481 sayılı Karar ve Gümrük Yönetmeliği

– Gümrük Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik(https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/10/20161007-4.htm)