Kooperatiflerde Dış Denetim Zorunluluğu
I.GİRİŞ
Kooperatifler ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaç ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu teşkilatlardır.
Ekonomik bir birim olarak Kooperatiflerin sosyo-ekonomik işlevleri yerine getirmesi nedeniyle, Ticaret Bakanlığı Kooperatiflere üye olan kişilerin haklarını korumak amacıyla, 01.02.2022 tarih ve 31737 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kooperatif Ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmeliğin 15. Maddesi uyarınca yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan kooperatiflerin, yine yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan denetçiler tarafından dış denetiminin yapılmasını zorunlu kılmıştır.
Aşağıda ayrıntılarıyla açıklanacağı üzere dış denetimin yapılmamasının müeyyidesinin, ilgili dönemin finansal tablolarının, yıllık faaliyet raporunun ve ibra konularında alınan genel kurul kararlarının geçersizliği sonucunu doğurması nedeniyle kooperatiflerin ilgili yönetmelikteki şartları taşıyıp taşımadıklarını kontrol etmeleri ve şartları taşıyorlarsa yine yönetmelikte dış denetimde görev alabilecek kişilere kooperatiflerinin dış denetimini yaptırmaları gerekmektedir.
II.KOOPERATİFLERDE DIŞ DENETİM YAPTIRMA ZORUNLULUĞU ve ŞARTLARI
Yönetmeliğin 15. Maddesinin birinci fıkrasına göre;
Aşağıdaki şartlardan birini sağlayan faal kooperatifler dış denetime tabidir:
a) Tarım satış, tarım kredi, esnaf ve sanatkârlar kredi ve kefalet, pancar ekicileri kooperatifleri.
b) Yapı ruhsatı alınmış ve ortak sayısı 100 veya daha fazla olan yapı, turizm geliştirme ve gayrimenkul işletme konularında faaliyet gösteren kooperatifler.
c) Faaliyet konusuna bakılmaksızın 30 milyon Türk lirası ve üstü net satış hasılatı olan kooperatifler.
ç) Faaliyet konusuna bakılmaksızın 2.000 ve daha fazla ortağı bulunan kooperatifler.
Yönetmeliğin 15. Maddesinde de belirtildiği üzere dış denetime tabi olan kooperatifler özetle şunlardır.
- Tarım Satış Kooperatifleri
- Tarım Kredi Kooperatifleri
- Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri
- Pancar Ekicileri Kooperatifleri
- Yapı Ruhsatı Alınmış ve Ortak Sayısı 100 ve daha fazla olan
- Yapı
- Turizm Geliştirme
- Gayrimenkul İşletme konularında faaliyet gösteren kooperatifler
- Faaliyet konusuna bakılmaksızın 30 milyon Türk lirası ve üstü net satış hasılatı olan kooperatifler.
Kooperatifler art arda iki hesap döneminde şartı sağlamaları durumunda, müteakip hesap döneminden itibaren dış denetime tabidir.
Kooperatiflerin yıllık net satış hasılatı hesaplanırken vergi mevzuatı çerçevesinde kamu idarelerine sunulmak üzere hazırlanan son iki hesap dönemine ilişkin bilanço ve gelir tablosu dikkate alınır. Art arda iki hesap döneminde yıllık net satış hasılatı birinci fıkranın (c) bendinde belirlenen rakamın altında kalan kooperatifler müteakip hesap döneminden itibaren dış denetim kapsamından çıkarılır. Ancak müteakip dönemde bu şartı sağlaması durumunda bir sonraki dönemde dış denetim kapsamına dahil olur.
Kooperatiflerin yıllık net satış hasılatının hesaplanmasında varsa bağlı ortaklıkların ve iştiraklerin yıllık net satış hasılatı da dikkate alınır.
Ancak kanuni yükümlülükleri nedeniyle 6102 sayılı Kanunun ilgili hükümleri kapsamında bağımsız denetim yaptıran kooperatifler, bu Yönetmelik uyarınca yaptırmaları gereken dış denetimden muaftır.
III.KOOPERATİFLERİN DIŞ DENETİM KAPSAMINDA DIŞ DENETÇİ GÖREVLENDİRMESİ
İlgili yönetmelik gereğince Kooperatiflerin dış denetimi;
a) Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler,
b) 3568 sayılı Kanuna tabi meslek mensupları,
c) İlgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen, bağlı olunan merkez birlikleri veya merkez birliği kurulamamışsa bağlı olunan birlikler, tarafından yapılabilir.
Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen Bağımsız Denetçiler herhangi bir şart olmadan bu denetimi yapabilirler.
Ayrıca burada özellik arzeden husus dış denetimin bağımsız denetim kuruluşu tarafından değil, bağımsız denetçiler tarafından yapılması gerektiğidir. Çünkü ilgili yönetmeliğin 14. Maddesinde; dış denetim yapabilecekler olarak, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yetkilendirilen bağımsız denetçiler, SMMM’ler ve bağlı olunan merkez birlikleri veya merkez birliği kurulamamışsa bağlı olunan birlikler görevlendirilebilir ibaresi yer almaktadır. Bağımsız denetim yönetmeliğine baktığımızda bağımsız denetim yapabilecekler başlığı altında 11. Maddede ise bağımsız denetim, sadece Kurumca yetkilendirilen denetim kuruluşları veya denetçiler tarafından yetkileri çerçevesinde gerçekleştirilir. Yani denetçiler ile denetim kuruluşları ayrı olarak zikredilmiştir. Bu durum SBDS 2400’ün kıyasen uygulanmasına ilişkin usul ve esaslarda da üzerinde durulmuştur. Dış denetim faaliyetinde dış denetçinin imzası dış denetçinin kendi adına atılır denilmektedir. Bu hususlar dikkate alındığında yönetmelikle özellikle bu denetimin, şirket tarafından değil de bir kişi tarafından yapılması uygun görülmüştür. Genel olarak ekonomik olarak daha büyük şirketlerin bile bağımsız denetiminin, bağımsız denetim kuruluşu tarafından yapılmasına izin verilmesine rağmen, kooperatiflerin denetimlerinde bağımsız denetim kuruluşuna bu yetkinin verilmemesinin uygun bir düzenleme olmadığı kanaatindeyim.
Bağımsız denetim yetkisi olmayan 3568 sayılı Kanuna tabi meslek mensupları (YMM ve SMMM) ve İlgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen, bağlı olunan merkez birlikleri veya merkez birliği kurulamamışsa bağlı olunan birlikler, Ticaret Bakanlığı veya Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşları veya üniversitelerce verilecek dış denetim eğitimlerine katılması gerekmektedir. Eğitim programını tamamlayanlara katılım belgesi verilir. Katılım belgesinin geçerlilik süresi 5 yıldır. Bu sürenin sonunda dış denetçilerin yenileme eğitimi alarak katılım belgelerini yenilemeleri şarttır. Bu eğitime ilişkin olarak Ticaret Bakanlığı tarafından, bu eğitimin kaç saat olacağı hangi konuları kapsayacağı vb diğer hususları içeren usul ve esasları da yayımlanmıştır. Ayrıntılara Ticaret Bakanlığının sitesinden ulaşılabilir.
IV.DIŞ DENETİM KAPSAMI
Koopetiflerin dış denetimi aşağıdaki hususları kapsamaktadır.
Kooperatiflerin finansal tablolarının;
- Kooperatiflerin tabi olduğu 1163 sayılı Kanun,
- 6102 sayılı (Türk Ticaret Kanunu)Kanun,
- 213 sayılı Kanun ve ilgili mevzuatına göre hazırlanıp hazırlanmadığı,
- Gelir ve giderlerinin dayanağını oluşturan belgelerin ilgili mevzuata uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği,
- Gelir ve gider hesapları ile bilanço hesaplarının defter, kayıt ve belgelerle uyumlu olup olmadığı hususları dış denetimin konusunu oluşturur.
- Yönetim kuruluyıllık faaliyet raporu içerisinde yer alan finansal bilgiler de dış denetimin kapsamı içindedir.
V.DIŞ DENETİM YAPTIRILMAMASININ SONUÇLARI
Yukarıda ayrıntılarıyla belirtildiği üzere ilgili yönetmelik gereğince yazımızın 1. Maddesindeki şartları taşıyan kooperatiflerin dış denetimi ayrıntıları verilen yönetmelik hükümleri gereğince 1.1.2023 tarihinden itibaren yapılması zorunlu kılınmıştır. Dış denetimi yaptırmamanın sonuçları, ilgili yönetmeliğin 15. Maddesinin beşinci fıkrasında belirtilmiştir.
“Bu Yönetmelik uyarınca dış denetime tabi olduğu halde söz konusu denetimi yaptırmayan kooperatiflerin finansal tabloları, yönetim kurulu yıllık faaliyet raporu ve ibra konularında alınan genel kurul kararları geçersizdir.”
Bu maddede görüleceği üzere dış denetim zorunluluğu bulunan kooperatiflerin bu denetimi yaptırmamasının müeyyidesi
- Finansal Tabloların,
- Yönetim Kurulu Yıllık Faaliyet Raporu,
- İbra konularında alınan Genel Kurul Kararlarının
Geçersizliği sonucunu doğuracaktır. Bu nedenle de belirtilen şartları taşıyan Kooperatiflerin dış denetim yaptırmamasının sonuçları çok ağır olacağından, 2023 yılı ve sonrasına ilişkin denetimi erteleme imkanları bulunmamaktadır.
VI.DIŞ DENETÇİ SEÇİMİ, GÖREVLENDİRMESİ ve TESCİLİ
Bu Yönetmelik uyarınca dış denetime tabi olan kooperatiflerde bir dış denetçi görev yapar.
Dış denetçiler, ilgili yönetmeliğin 16. maddesinde belirtilen nitelikleri taşıyanlar arasından, kuruluşta anasözleşmeyle, sonraki dönemlerde genel kurul kararıyla görev yapacağı hesap dönemi içerisinde seçilirler.
Seçilen dış denetçinin görevi kabul etmemesi durumunda görev yapmak veya dış denetçiliğin herhangi bir sebeple boşalması durumunda kalan sürede görev yapmak üzere aynı genel kurulda yedek dış denetçi de seçilebilir.
İlgili Bakanlıkça dış denetimle yetkilendirilen, merkez birlikleri veya birlikler tarafından yapılan dış denetim hariç olmak üzere aynı dış denetçi bir kooperatifte en fazla 4 hesap dönemi görev yapabilir, tekrar görev alabilmesi için 2 yıl geçmiş olması gerekir.
Dış denetçinin seçimi ile görevden alınması veya ayrılması ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan ettirilir. Dış denetçinin tescilinde aşağıdaki belgeler ticaret sicili müdürlüğüne sunulur:
a) Dış denetçinin seçimine ilişkin genel kurul kararının bir örneği.
b) Dış denetçi ile yapılan denetim sözleşmesinin bir örneği.
c) 6102 sayılı Kanunun 400 üncü maddesinde sayılan denetçiliğe engel hallerden birinin kendisinde bulunmadığına ilişkin dış denetçinin yazılı beyanı.
Yedek dış denetçi, ancak dış denetçinin görevi kabul etmemesi veya herhangi bir sebeple dış denetçiliğin boşalması durumunda ve birinci fıkradaki belgelerin ticaret sicili müdürlüğüne sunulması şartıyla dış denetçi olarak tescil edilebilir.
VII.DIŞ DENETİM RAPORUNUN ASGARİ İÇERİĞİ
İlgili yönetmelik kapsamında dış denetimi yapılacak kooperatifler hakkında hazırlanacak dış denetim raporu asgari olarak aşağıdaki hususları içerir:
- a) Denetim yapılan kooperatifin hesap dönemine ilişkin bilgiler.
- b) Dış denetimin planlanmasına, risk faktörlerinin belirlenmesine ve yapılan denetim faaliyetlerine ilişkin açıklamalar.
- c) Kooperatifin tabi olduğu mevzuat gereği hazırlaması gereken finansal tablolarına ilişkin tespit ve değerlendirmeler ile dış denetçi görüşü.
ç) Yönetim kurulu yıllık faaliyet raporunun mali mevzuata uygunluğuna ilişkin tespit ve değerlendirmeler.
Dış denetçi, kooperatifin finansal tablolarına ilişkin görüşünde, finansal tabloların gerçeği dürüst, aynen ve aslına sadık surette yansıtacak şekilde çıkarılıp çıkarılmadığı hususunda bir kanaat belirtir. Dış denetçinin ulaştığı kanaatin dış denetim raporunda yer verilen bilgi ve belgelerle uyumlu olması şarttır.
Denetim yetkisi verilen birlik ve merkez birliklerinin denetlenmelerine ilişkin hazırlanacak raporun Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yayımlanan uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye denetim standartlarına göre düzenlenmesi şarttır.
VIII.DIŞ DENETİM RAPORUNUN HAZIRLANMASI ve GENEL KURULA SUNULMASI
Dış denetim raporu ortakların denetim faaliyetleri ve sonuçları hakkındaki bilgilere tam ve doğru bir şekilde ulaşmasını sağlayacak ayrıntıda hazırlanır. Dış denetçi denetim raporunda; olumlu görüş, sınırlı olumlu görüş, olumsuz görüş bildirebilir veya şartların gerektirmesi halinde görüş bildirmekten kaçınabilir. Raporda; yanıltıcı, abartılı ve yanlış kanaat uyandırıcı, gerçeğe aykırı ifadelere yer verilemez. Raporda mümkün olan en basit kavram ve terimler kullanılır, tereddüde neden olabilecek belirsiz ifadelerden kaçınılır. Teknik terim kullanılması gereken yerlerde, herkesin kolayca anlamasına imkân verecek şekilde açıklamalar yapılır.
Dış denetçi, bu Yönetmelik uyarınca gerçekleştirdiği tüm denetim faaliyetlerine ilişkin düzenlemiş olduğu denetim planının, kooperatif yetkilileri ile birlikte düzenlenen tutanakların ve eklerinin, tespit ettiği aykırılıklara ilişkin belgelerin ve denetim kapsamında gerekli görülen diğer belgelerin birer örneklerini denetim raporuna eklemek zorundadır.
Dış denetim raporu, hesap döneminin sonundan itibaren en geç üç ay içerisinde hazırlanarak genel kurula sunulmak üzere yönetim kuruluna teslim edilir. Ancak her halde dış denetim raporları, denetimi yapılan kooperatifin genel kurul toplantısı yapmasını engellemeyecek şekilde sunulur.
Yönetim kurulu, dış denetim raporunu genel kurul toplantısından en az on beş gün önce, kooperatifin merkez ve şubelerinde ortakların incelemesine hazır bulundurmakla yükümlüdür. Ayrıca rapor yönetim kurulu tarafından KOOPBİS’e yüklenir.
IX.DIŞ DENETİM RAPORUNDA DIŞ DENETÇİ GÖRÜŞÜ
Dış denetim raporu, görüş başlığı altında aşağıdaki hususları içerir:
- a) Denetim konusunda belgelerle kayıtlar arasında önemli sayılabilecek herhangi bir uyumsuzluğun veya aykırılığın bulunmadığı durumlarda olumlu görüş.
- b) Denetim konusunda belgelerle kayıtlar arasında önemli uyumsuzluklar veya aykırılıklar bulunduğu ya da yeterli ve uygun denetim kanıtı toplanamadığı, ancak bunların denetim konusunun genelini etkilemediği durumlarda sınırlı olumlu görüş.
- c) Yeterli ve uygun denetim kanıtı elde edildikten sonra, belgelerle kayıtlar arasında tespit edilen uyumsuzlukların veya aykırılıkların, önemli olduğu ve denetim konusunun genelini etkilediği durumlarda olumsuz görüş.
ç) Denetim konusunun genelini etkileyen önemli hususlarda denetim görüşüne dayanak olacak yeterli ve uygun denetim kanıtının elde edilemediği durumlarda ya da yeterli kanıt toplanmasına rağmen görüş oluşturmayı engelleyen belirsizliklerin sonradan ortaya çıktığı durumlarda görüş bildirmekten kaçınıldığına ilişkin görüş.
X.SONUÇ
Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahip olan Kooperatiflerin, üyelerinin haklarının korunup korunmadığını bu bağlamda ilgili mevzuatlar gereğince belirtilen hususlara uyulup uyulmadığını denetlemek adına, Ticaret Bakanlığı tarafından, 01.02.2022 tarih ve 31737 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kooperatif Ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmelik 01.01.2023 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.
Yönetmeliğin 15. Maddesi uyarınca belirtilen şartları taşıyan kooperatiflerin, yine yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan denetçiler tarafından dış denetiminin yapılmasını zorunlu kılmıştır.
Yazımızda Kooperatiflerin dış denetimine ilişkin ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Üzerinde durulması gereken en önemli husus ise, Kooperatifler tarafından dış denetimin yapılmamasının müeyyidesinin yani sonuçlarının çok ağır olduğudur.
İlgili dönem finansal tablolarının, yıllık faaliyet raporunun ve ibra konularında alınan genel kurul kararlarının geçersizliği sonucunu doğurması nedeniyle Kooperatiflerin bu hususta gerekli hassasiyeti göstermeleri önem arzetmektedir.
KAYNAK:
- https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatifler-hakkinda-bilgiler
- 02.2022 tarih ve 31737 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kooperatif Ve Üst Kuruluşlarının Denetimine Dair Yönetmelik
- Kooperatif Ve Üst Kuruluşlarının Dış Denetiminde Sınırlı Bağımsız Denetim Standardının (2400) Uygulanmasına İlişkin Usul Ve Esaslar https://ticaret.gov.tr
