Vade Farklarının Bağımsız Denetim Bakımından Değerlendirilmesi

I.TANIM

Bilinen genel tanımıyla vade farkı; ticari işlemlerde alıcının belirlenen vadede ödeme yap(a)maması durumunda satıcı tarafından talep edilen ek bedel/maliyet olarak açıklanabilir.

Ticari ve sınai faaliyetlerde vadeye tekabül eden süreler risk değerlendirmesi kapsamında fiyatlandırılabilmekte ayrı veya satışa ilişkin fatura ile beraber faturalandırılmaktadır.

Bu yazımızda vade farkı faturaları bağımsız denetim bakımından değerlendirilmiştir.

II.VADE FARKLARI ve BAĞIMSIZ DENETİM
II.1.Hasılat Bakımından

BOBİ FRS’nin Hasılat başlıklı 5.Bölümüne göre;

Hasılat bedelinin, bir yıl veya daha kısa sürede tahsil edilmesinin öngörülmesi durumunda hasılat, vade farkı ayrıştırması yapılmaksızın doğrudan tahsil edilen veya edilmesi beklenen bedel üzerinden ölçülür.

Bu bedelin, bir yıldan daha uzun bir vadede tahsil edilmesinin öngörülmesi durumunda ise hasılat, işlemdeki vade farkı ayrıştırılarak ilgili mal veya hizmetin peşin bedeli üzerinden ölçülür.

Bu kapsamda etkin faiz yöntemine göre hesaplanan vade farkı tutarı, faiz geliri olarak muhasebeleştirilir.

Yukarıda yer alan açıklamalara göre; BOBİ FRS’de hasılatın finansal tablolara alınması sırasında, hasılatın kayda alınması ile müşterinin ödemeyi yapması arasında bir yıldan kısa bir süre bulunması durumunda vade farkına ilişkin bir düzeltmenin yapılmaması öngörülmüştür.

Hasılatın kayda alınması ile ödeme arasında 1 yıldan daha uzun bir süre olması durumunda sözleşmenin finansman bileşeninin göz ardı edilemeyecek kadar önemli olacağı değerlendirilmiştir.

Bu nedenle işletmenin etkin faiz yöntemi ile finansman bileşenini ayrıştırması ve hasılat tutarını vade farkını içermeyen bir tutarda finansal tablolara alması öngörülmüştür.

Bu durumda hasılat peşin bedel üzerinden ölçülecek ve tahsil edilecek tutarın nominal değeriyle peşin bedel arasındaki fark faiz geliri olarak vade süresinde muhasebeleştirilecektir.

Örnek:

İşletme, 1/2/20X0 tarihinde 18 ay vadeli 240.000 TL + %18 KDV tutarında mal satışı yapmış ve karşılığında senet almıştır. Malların peşin satış tutarı 200.000 TL + %18 KDV’dir.

Malların satıldığı tarih ve bedelin elde edileceği tarih arasında bir yıldan daha uzun bir süre olduğundan hasılatın finansal tablolara alınması sırasında vade farkı ayrıştırılacak ve hasılat malların peşin bedeli üzerinden finansal tablolara yansıtılacaktır.

Malların satıldığı tarihte hasılat, malların peşin bedeli üzerinden finansal tablolara alınacak; peşin bedel ile vadeli bedel arasındaki fark etkin faiz yöntemi kullanılarak faiz geliri olarak dönemler itibariyle Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler kaleminde gösterilecektir.

Etkin faiz oranının hesaplanmasında iç verim oranı formülünden yararlanılabilir. Bu örnekte tek seferlik bir ödeme olduğundan aşağıdaki bugünkü değer formülü yardımıyla etkin faizin hesaplanması mümkündür.

Bugünkü Değer (BD)= Gelecek Değer (GD) / (1+Faiz)Dönem Sayısı

243.200=283.200 / (1+Faiz)18

Faiz = % 0,8495

Aynı formülden hareketle; 31/12/20X0 tarihinde etkin faiz oranı kullanılarak Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler kaleminde sunulacak tutar aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

Satış işleminin üzerinden 11 ay geçmiş; senedin vadesine de 7 ay kalmıştır. Dolayısıyla işletme gelecekte elde edeceği tutarı yukarıda hesaplanan etkin faiz oranını kullanarak 7 ay indirgemek suretiyle 31/12/20X0 tarihindeki değerine ulaşacaktır. İşletme tahsil edilecek tutarın dönem sonundaki değeriyle satış tarihindeki değeri arasındaki farkı faiz geliri olarak dönemin finansal tablolarına yansıtacaktır.

Tahsil Edilecek Tutarın Dönem Sonundaki Değeri=283.200 / (1+0,008495)7= 266.917 TL

Dolayısıyla 266.917-243.200=23.717 TL tutarında Ticari Alacaklara İlişkin Faiz Geliri Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler Kaleminde sunulacaktır.

İşletme senedin vadesi dolduğunda vade farkının kalan kısmını da (283.200- 266.917=16.283 TL) finansal tablolara yansıtacaktır.

01/02/20X0 tarihindeki kayıtlar aşağıdaki gibi olacaktır:

 II.2.Maliyet (Stoklar) Bakımından

BOBİ FRS’nin Stoklar başlıklı 6.Bölümüne göre;

Bir yıl veya daha kısa vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan stoklar, vade farkı ayrıştırılmaksızın, ödenen veya ödenmesi beklenen nakit tutar üzerinden ölçülür.

Bir yıldan uzun vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan stoklar ise, vade farkı ayrıştırılarak peşin fiyat üzerinden (diğer bir ifadeyle işletme peşin ödeme yapmış olsaydı ödeyeceği fiyat üzerinden) ölçülür.

Bu kapsamda bir stokun bir yıldan daha uzun vadeli bir ödeme karşılığında satın alınması durumunda vade farkı tutarı, etkin faiz yöntemine göre hesaplanarak, faiz gideri olarak muhasebeleştirilir.

Buna göre; Bir yıldan uzun vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan stoklar için katlanılan vade farkı giderleri stokun maliyetine dâhil edilmez.

Buradaki amaç, satın alma fiyatında yer alan vade farkı giderinin stokun maliyetine dâhil edilerek stokların aşırı değerlenmesinin önüne geçmektir.

Bu sebeple, vade farkı, stokun maliyetinden ayrıştırılarak söz konusu stoklar peşin fiyatları üzerinden ölçülerek tablolara yansıtılır.

Ancak BOBİ FRS, uygulamada kolaylık sağlanması amacıyla stoklara ilişkin vade farkı ayrıştırmasına bir istisna getirmiş ve bir yıldan kısa vadeli bir ödeme karşılığında alınan stoklar için vade farkı ayrıştırmasına gerek olmadığını belirtmiştir. Zira bir yıllık süre içerisinde katlanılacak vade farkı gideri, stokun değerinde önemli bir artışa neden olmayacak kadar önemsiz kabul edilebilir.

Örnek :

15 ay vadeli olarak alınmış bir stok için vade farkı ayrıştırması nasıl yapılmalıdır?

15 ay vadeli bir stok satın alındığında söz konusu stokların peşin fiyatları belirlenerek bu tutar üzerinden maliyeti hesaplanır. Dolayısıyla, ayrıştırılması gereken vade farkı hesaplanırken 15 aylık sürenin tamamı göz önünde bulundurulur.

Örnek: Vade farkının stokun maliyetinden ayrıştırılması

Bir işletme, 2 yıl vadeli olarak 100.000 TL’ye bir ticari mal satın almıştır.

Her yıl için uygun reeskont oranın %10 olduğu kabul edilirse, işletme için stokun maliyeti 82.645 TL (100.000/(1+0,1)2) olacaktır.

Geriye kalan 17.335 TL finansman unsurdur ve dönemsellik ilkesi gözetilerek ilgili dönemler boyunca sistematik olarak giderleştirilmelidir.

II.3.Maddi Duran Varlıklar Bakımından

BOBİ FRS’nin Maddi Duran Varlıklar başlıklı 12.Bölümüne göre;

Bir yıl veya daha kısa vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan maddi duran varlıklar, vade farkı ayrıştırılmaksızın, ödenen veya ödenmesi beklenen nakit tutar üzerinden ölçülür.

Bir yıldan uzun vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan maddi duran varlıklar ise, vade farkı ayrıştırılarak peşin fiyat üzerinden (diğer bir ifadeyle işletme peşin ödeme yapmış olsaydı ödeyeceği fiyat üzerinden) ölçülür.

Bu kapsamda bir maddi duran varlığın bir yıldan daha uzun vadeli bir ödeme karşılığında satın alınması durumunda vade farkı tutarı, etkin faiz yöntemine göre hesaplanan faiz gideri olarak muhasebeleştirilir.

İşletme bir maddi duran varlığın bedelini bir yıl veya daha uzun bir sürede ödeyecekse ödeyeceği bu bedel araya paranın zaman değeri girdiği için maddi duran varlığın peşin bedelinden farklı olacaktır.

Örneğin; işletme 100.000 TL tutarında bir maddi duran varlığı, ödemesini 1 yıl sonra yapmak üzere satın aldığında bu tutar etkin faiz oranı kullanılarak hesaplanacak olan finansman gideri de içermektedir. Etkin faiz oranını %10 olarak varsayarsak 2 yıl sonra 100.000 TL olarak ödenecek olan tutarın bugünkü değeri 82.645 TL (100.000/(1+0,1)2)’dir. 100.000 TL ile 82.645 TL arasındaki 17.355 TL finansman gideridir.

Diğer bir ifadeyle işletme, maddi duran varlığın ödemesini bir yıl sonra değil de bugün yapmış olsaydı 82.645 TL ödeyecekti. Gerçeğe uygun sunumun sağlanması amacıyla söz konusu maddi duran varlık Finansal Durum Tablosuna 82.645 TL olarak yansıtılır ve 17.355 TL ilgili dönemlerde Kâr veya Zarar Tablosuna finansman gideri olarak yansıtılır.

Bununla birlikte, maddi duran varlık bir yıldan daha uzun sürede inşa ediliyorsa, maddi duran varlık kullanıma hazır hale gelene kadar katlanılan finansman giderleri maddi duran varlığın maliyetine dâhil edilir.

Örneğin; işletme 100.000 TL tutarında, 2 yıl sonra tamamlanarak teslim edilecek olan bir makine siparişi vermişse ve ödeme de 2 yıl sonra teslimatla birlikte yapılacaksa söz konusu bedelden finansman gideri ayrıştırılmaz.

Örnek:

İşletme 1 Ocak 2020 tarihinde vadeli olarak 80.000 TL’ye bir makine satın almıştır ve ödemeyi 4 yıl sonra yapacaktır. İşletme cari piyasa koşullarını değerlendirerek etkin faiz oranını yıllık %10 olarak belirlemiştir. Bu kapsamda, makinenin ilk kayda alma maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanır.

Bugünkü değer = A x 1/(1+i)n

Makinenin bugünkü değeri = 80.000 x 1/(1+0,1)4 = 54.641 TL

Toplam iskonto tutarı = 80.000 TL – 54.641 TL = 25.359 TL

Dolayısıyla, işletme, makineyi, gelecekteki ödemelerin bugünkü değeri olan 54.641 TL üzerinden Finansal Durum Tablosuna yansıtacaktır. Diğer taraftan, makinenin 4 yıl vadeli olarak satın alınması işletme açısından bir finansal yükümlülüğün doğmasına yol açacaktır.

4 yılın sonunda 80.000 TL olarak ödenecek bedel ile makinenin peşin değeri arasındaki 25.359 TL tutarındaki toplam vade farkı tutarının her bir raporlama dönemine tekabül edecek ve faiz gideri olarak kâr ya da zarara yansıtılacak kısmı ise aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:

II.4.Maddi Olmayan Duran Varlıklar Bakımından

BOBİ FRS’nin Maddi Olmayan Duran Varlıklar başlıklı 14.Bölümüne göre;

Bir yıl veya daha kısa vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan maddi olmayan duran varlıklar, vade farkı ayrıştırılmaksızın, ödenen veya ödenmesi beklenen nakit tutar üzerinden ölçülür.

Bir yıldan uzun vadeli bir ödeme karşılığında satın alınan maddi olmayan duran varlıklar ise, vade farkı ayrıştırılarak peşin fiyat üzerinden (diğer bir ifadeyle işletme peşin ödeme yapmış olsaydı ödeyeceği fiyat üzerinden) ölçülür.

Bu kapsamda bir maddi olmayan duran varlığın bir yıldan daha uzun vadeli bir ödeme karşılığında satın alınması durumunda vade farkı tutarı, etkin faiz yöntemine göre hesaplanan faiz gideri olarak muhasebeleştirilir.

İşletme bir maddi olmayan duran varlığın bedelini bir yıl veya daha uzun bir sürede ödeyecekse, ödeyeceği bu bedel araya paranın zaman değeri girdiği için maddi olmayan duran varlığın peşin bedelinden farklı olacaktır.

Örneğin; işletme 100.000 TL tutarında bir maddi olmayan duran varlığı, ödemesini 1 yıl sonra yapmak üzere satın aldığında bu tutar etkin faiz oranı kullanılarak hesaplanacak olan finansman giderini de içerecektir.

Etkin faiz oranının %10 olduğunu varsayarsak 2 yıl sonra 100.000 TL olarak ödenecek olan tutarın bugünkü değeri 82.645 TL (100.000/(1+0,1)2 )’dir. 100.000 TL ile 82.645 TL arasındaki 17.355 TL ise finansman gideridir.

Diğer bir ifadeyle işletme, maddi olmayan duran varlığın ödemesini bir yıl sonra değil de bugün yapmış olsaydı 82.645 TL ödeyecekti. Gerçeğe uygun sunumun sağlanması amacıyla söz konusu maddi olmayan duran varlık Finansal Durum Tablosuna 82.645 TL olarak yansıtılır ve 17.355 TL ilgili dönemde Kâr veya Zarar Tablosuna finansman gideri olarak yansıtılır.

Bununla birlikte; maddi olmayan duran varlık bir yıldan daha uzun sürede oluşturuluyorsa, maddi olmayan duran varlık kullanıma hazır hâle gelene kadar katlanılan finansman giderleri maddi olmayan duran varlığın maliyetine dâhil edilir.

Örneğin; işletme 100.000 TL tutarında, 2 yıl sonra tamamlanarak teslim edilecek bir maddi olmayan duran varlık siparişi vermişse ve ödeme de 2 yıl sonra teslimatla birlikte yapılacaksa, söz konusu bedelden finansman gideri ayrıştırılmaması gerekir.

Örnek :

İşletme 1 Ocak 2020 tarihinde vadeli olarak 800.000 TL’ye bir yazılım programı satın almıştır ve ödemeyi 4 yıl sonra yapacaktır. İşletme cari piyasa koşullarını değerlendirerek etkin faiz oranını yıllık %10 olarak belirlemiştir. Bu kapsamda, yazılım programının ilk kayda alma maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanır:

Bugünkü değer = A x 1/(1+i)n

Yazılım programının bugünkü değeri = 800.000 x 1/(1+0,1)4 = 546.411 TL

Toplam iskonto tutarı = 800.000 TL – 546.410 TL = 253.589TL

Dolayısıyla, işletme, yazılım programını, gelecekteki ödemelerin bugünkü değeri olan 546.410 TL üzerinden Finansal Durum Tablosuna yansıtacaktır. Diğer taraftan, yazılım programının 4 yıl vadeli olarak satın alınması işletme açısından bir finansal yükümlülüğün doğmasına yol açacaktır.

4 yılın sonunda 800.000 TL olarak ödenecek bedel ile yazılım programının peşin değeri arasındaki 253.589 TL tutarındaki toplam vade farkı tutarının her bir raporlama dönemine tekabül edecek ve faiz gideri olarak kâr ya da zarara yansıtılacak kısmı ise aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:

 III.KARŞILAŞTIRMA TABLOSU

Makalemizin konusunu teşkil eden kıymetlere ilişkin özet karşılaştırma tablosu aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

Kaynak:

213 sayılı Vergi Usul Kanunu

MSUGT

BOBİ FRS

TFRS