Bireysel Emeklilik Sistemi ve Avantajları

I.TANIM

Bireysel Emeklilik Sistemi (BİS), Sosyal Güvenlik Sisteminin dışında bireylerin kendi iradeleriyle (belli şartları taşıyan işletmelerde çalışanlar hariç) birikim yapmasını ve ikincil bir emeklilik durumunu temin eden bir sistemdir.

BİS’in tamamlayıcı bir unsur olarak emeklilik döneminde ek bir gelir sağlayan özel ve iradi bir sosyal niteliği vardır.

BİS’in amacı, kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak oluşturarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını temin etmek olarak Kanun’da hükme bağlamıştır.

II.BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ ESASLARI

II.1.Emeklilik Sözleşmesi Türleri ve Tarafları

Emeklilik sözleşmesi;

a) Bireysel veya

b) Grup emeklilik sözleşmesi

olarak yapılabilir.

Grup emeklilik sözleşmesi, işveren grup emeklilik sözleşmesi olarak veya Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik’in 4.maddesinin üçüncü fıkrası dâhilinde yer alan kategorilere göre gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi olarak düzenlenebilir.

II.2.Emeklilik Planı

Emeklilik planı, plan kapsamında katılımcıya sunulan fonlara, giriş aidatına, yönetim gider kesintilerine ve fon toplam gider kesintilerine dair bilgileri, bunlara ilişkin hesaplamaları ve emeklilik sözleşmesinin uygulanmasına dair diğer teknik esasları içerir.

Emeklilik planı;

a) Bireysel emeklilik planı,

b) Grup emeklilik planı veya

c) Emeklilik hakkını kullanmak isteyen katılımcılara sunulan emeklilik gelir planı

olarak düzenlenebilir.

Emeklilik gelir planlarında ayrıca programlı geri ödemeye ilişkin bilgilere yer verilir.

Emeklilik planı bir yılda azami dört kez değiştirilebilir.

II.3.Katkı Payının Yatırıma Yönlendirilmesi

Katkı payı, şirket hesaplarına nakden intikalini takip eden en geç ikinci iş gününde sözleşme kapsamında tanımlı fonlar için gerekli talimatlar verilerek yatırıma yönlendirilir.

Şirket hesaplarına intikal etmekle birlikte, kime ait olduğu tespit edilemeyen ödemeler, intikal tarihini müteakip iki iş günü içinde kaynağına iade edilmek zorundadır.

II.4.Katkı Payının Değiştirilmesi Ve Ödemeye Ara Verme (Dondurma)

Bireysel Emeklilik Sözleşmesi süresi içinde katkı payı tutarı ve ödeme dönemi değiştirilebilir.

Emeklilik sözleşmesine göre ödenmesi öngörülen katkı paylarının vadesinde ödenmesi esastır. Ancak, emeklilik sözleşmesi süresi içinde katkı payı ödenmesine ara verilebilir.

Vadesinde ödenmeyen katkı payının ödeme tarihini müteakip üç ay içinde, ilgili hesaba herhangi bir ödeme yapılmaması durumunda ilgili sözleşmede ödemeye ara verildiği kabul edilir.

Diğer taraftan katkı payı ödemeye ara verilmesi halinde; ödenmiş olan katkı paylarının yatırıma dönüştürülmesine devam edilir.

II.5.Sistemden Ayrılma

Emeklilik sözleşmesini;

a) Emekliliğe hak kazanmadan veya

b) Emeklilik hakkını kazanmış olduğu halde bu hakkı kullanmadan

sona erdirmesi halinde katılımcı, sona erdirilen sözleşme bakımından bireysel emeklilik sistemine giriş tarihinden kaynaklanan süreye ilişkin haklarını kaybeder.

II.6.Emekliliğe Hak Kazanma Ve Birikimin Ödenmesi

Katılımcı;

a) Bireysel emeklilik sistemine giriş tarihinden itibaren en az on yıl sistemde bulunmak ve

b) 56 yaşını tamamlamak

koşuluyla emekliliğe hak kazanır.

Emeklilik gelir sözleşmesine dönüştürülen sözleşmelerde geçirilmiş süreler ile emeklilik gelir sözleşmesinde geçirilen süreler emekliliğe esas süre hesaplamasında dikkate alınmaz.

Birden fazla emeklilik sözleşmesi bulunan katılımcı, sözleşmelerinden herhangi birinden emeklilik hakkını elde ettiği tarih itibarıyle;

a) Emeklilik hakkını kazandığı sözleşmenin bulunduğu şirkete, ilgili sözleşmesi için talepte bulunarak veya

b) Yürürlükteki sözleşmelerinin bulunduğu şirketlerden birine talepte bulunarak ve emeklilik hakkını kazandığı sözleşmesi ile birlikte seçmiş olduğu diğer sözleşmelerine ilişkin hesaplarını talepte bulunduğu şirketteki sözleşmesine ilişkin hesabı ile birleştirmek suretiyle,

emeklilik hakkını kullanabilir.

Emekliliğe hak kazanan ve bu hakkı kullanarak bireysel emeklilik hesabındaki birikimini ve devlet katkısı hesabındaki tutarları almak isteyen katılımcı,

a) Toplu para,

b) Programlı geri ödeme yahut

c) Yıllık gelir sigortası

seçeneklerinden birini seçer veya hesabındaki tutarı belirtilen seçenekler arasında paylaştırabilir.

II.7.BİS’te Kesintiler

1.Giriş Aidatı: Katılımcının, bireysel emeklilik sistemine ilk defa katılması sırasında veya farklı bir şirkette ilk defa emeklilik sözleşmesi akdetmesi halinde, ilgisine göre katılımcıdan, sponsordan veya işverenden, giriş aidatı alınabilir.

2.Yönetim Gider Kesintisi: Bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı payları ile katılımcının birikimi üzerinden yönetim gider kesintisi alınabilir.

Ayrıca ödemeye ara verilmesi halinde ara verme süresi boyunca katılımcının birikiminden ek yönetim gideri kesintisi alınabilir.

3.Fon Toplam Gider Kesintisi ve Performans Kesintisi: Fona ilişkin giderlerin karşılanması için fondan gider kesintisi yapılabilir.

III.BİREYSEL EMELİLİK SİSTEMİNDE DEVLET KATKISI

III.1.Devlet Katkısının Hesaplanması

Devlet katkısı, şirketler tarafından emeklilik gözetim merkezine iletilen bilgiler esas alınarak, emeklilik gözetim merkezi tarafından hesaplanır.

III.2.Başlangıç Devlet Katkısının Hesaplanması

Başlangıç devlet katkısı, çalışan bazında sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere hesaplanır ve emeklilik gözetim merkezi tarafından taahhüt olarak kayda alınır.

III.3.Ek Devlet Katkısının Hesaplanması

Emeklilik hakkının kullanılması halinde, bireysel emeklilik hesabında bulunan birikimini en az on yıl süreli yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında almayı tercih eden çalışana yıllık gelir sigortası sözleşmesinin akdedildiği tarihi takip eden Devlet katkısı hesaplama döneminde, birikiminin %5’i karşılığı ek Devlet katkısı olarak ödenir.

III.4.Devreden Katkı Payına Devlet Katkısının Hesaplanması

Devreden katkı payları, her yılın ilk günü şirket hesaplarına intikal etmiş katkı payı olarak muamele edilmek suretiyle 4 üncü madde kapsamında yapılacak Devlet katkısı hesaplamasında dikkate alınır. Bu işlem neticesinde, devreden katkı payı tutarından Devlet katkısı hesaplamasına esas teşkil eden kısmı düşülür.

III.5.Devlet Katkısı

İşveren tarafından ödenenler hariç Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı katılımcılar ile 5901 sayılı Kanunun 28 inci maddesi kapsamındaki katılımcılar adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı paylarının “yüzde otuzuna” karşılık gelen tutar, şirketler tarafından emeklilik gözetim merkezine iletilen bilgiler esas alınarak Devlet katkısı olarak emeklilik gözetim merkezince hesaplanır.

Cumhurbaşkanı, yabancı para cinsinden yapılan katkı payı ödemeleri için bu oranı yüzde ona kadar indirmeye yetkili kılınmıştır.

III.5.1.Bireysel Emeklilik Sisteminde Devlet Katkısında Üst Limit

Bir katılımcı için bir takvim yılında ödenen ve Devlet katkısı tutarının hesaplanmasına esas teşkil eden katkı paylarının toplamı ilgili takvim yılına ait hesaplamaya ilişkin dönemin sona erdiği tarihte geçerli “brüt asgari ücretin hesaplama dönemine isabet eden toplam tutarını” aşamaz.

Şu kadar ki, anılan sınırı aşan katkı payları için, Bakanlığın uygun görüşüyle, Kurumca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde, ilgili katkı payının ödendiği yılı takip eden takvim yıllarında da Devlet katkısı hesaplaması ve ödemesi yapılabilir.

Katılımcılardan;

a) En az üç yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde onbeşine,

b) En az altı yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde otuzbeşine,

c) En az on yıl sistemde kalanlar Devlet katkısı hesabındaki tutarın yüzde altmışına

hak kazanır. Bu sürelerin hesabında emeklilik sözleşmesi esas alınır.

Örnek:

2024 yılı aylık brüt asgari ücret tutarı, 20.002,00 TL’dir.

Buna göre BİS katılımcısı, bir yıl içinde toplamda 240.024,00 TL devlet katkısı yapılmasına hak kazanabilir

Buna göre; katılımcıların üst limit devlet katkısına hak kazanabilmesi için 2024 yılı için aylık minimum 66.673,33 TL katkı payı ödemesi gerekir.

IV.BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNDE VERGİSEL AVANTAJLAR

193 sayılı GV Kanunun 75.maddesine göre;

Bireysel emeklilik sisteminden

a) On yıldan az süreyle katkı payı ödeyerek ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (28/3/2001 tarihli ve 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dâhil.),

b) On yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Kanun kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dâhil.),

c) Emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Kanun kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dâhil).”

menkul sermaye iradı olarak kabul edilmiştir.

IV.1.Bireysel Emeklilik Sisteminde Stopaj Gelir Vergisi Uygulaması

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunun 22.maddesine göre;

Sigorta süresi on yıl ve üzeri veya ömür boyu olan tek primli yıllık gelir sigortalarına yatıranların, bu sigorta için yatırdıkları kısma tekabül eden ödemelerin içerdiği irat tutarları (4632 sayılı Kanun kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dâhil) gelir vergisinden müstesnadır.

İstisna edilen tutarlar üzerinden aynı Kanunun 94.maddesinin birinci fıkrasının (15) ve (16) numaralı bentlerine göre tevkifat yapılmaz.

Ancak bu istisnadan yararlananların vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenler hariç olmak üzere, ödeme alarak on yıl tamamlanmadan tek primli yıllık gelir sigortalarından ayrılmaları hâlinde, bu fıkraya göre istisna edilen tutarlar üzerinden, ödemenin kaynağına göre;

a)maddenin birinci fıkrasının (15) numaralı bendinin (a) alt bendi uyarınca: On yıldan az süreyle katkı payı ödeyerek ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (28/3/2001 tarihli ve 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dâhil) % 15 veya

b) Aynı fıkranın (16) numaralı bendinin (b) alt bendi için belirlenen: On yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Kanun kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dâhil.) % 10

oranları dikkate alınarak tevkifat yapılması gerekir.

IV.2.BİS Katkı Paylarının İşverenler Tarafından Gider Gösterilmesi

193 sayılı GV Kanunun 40.maddesi uyarınca işverenler tarafından ücretliler adına bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları gider gösterilebilir.

Ancak işverenler tarafından bireysel emeklilik sistemine ödenen ve ücretle ilişkilendirilmeksizin ticari kazancın tespitinde gider olarak indirim konusu yapılacak katkı paylarının toplamı, ödemenin yapıldığı ayda elde edilen ücretin %15’ini ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz.

IV.3.Gelir Vergisi Mükelleflerinin BİS Katkı Paylarını Vergiden Düşmesi

193 sayılı GV Kanunun 89.maddesi uyarınca 01.01.2013 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere bireysel emeklilik sitemi kapsamında ödenen katkı paylarının Gelir vergisi matrahının tespitinde, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden indirilmesine son verilmiştir.

 

Kaynak:

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu

Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu

Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik

Bireysel Emeklilik Sisteminde Devlet Katkısı Hakkında Yönetmelik