Vergi Mevzuatı ve Bağımsız Denetime Göre Yabancı Paralarda Değerleme

I.GİRİŞ

Yabancı para cinsinden kıymetlerde değerleme hususu, hem vergi mevzuatı ve hem bağımsız denetim uygulamasında değerlemesi gereken unsurlar arasında yer almaktadır.

Her iki uygulamada da esaslar belirlenmiş ve kararlaştırılmıştır. Bu yazımızda her iki uygulamada belirlenen esaslar değerlendirilmiştir.

II.VERGİ MEVZUATINA GÖRE DÖVİZ CİNSİ PARALARIN DEĞERLEMESİ DEĞERLEME

213 sayılı VUK’nun[1] 280.maddesine göre;

Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır.

Yabancı paranın borsada rayici yoksa değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tespit olunur.

Söz konusu madde hükmünün yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da cari olacağı Yasa Koyucu tarafından ifade edilmiştir.

Söz konusu borç veya alacakların vadesinin gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlardan olması halinde bu Kanunun 281 ve 285 inci maddeleri uyarınca değerleme günü kıymetine irca edilebilir.

Ancak senette faiz oranının yazılı olmadığı durumlarda değerleme gününde geçerli olan Londra Bankalar Arası Faiz Oranı (LİBOR) esas alınır.[2]

ÖRNEK:

A AŞ’nin 31/12/2021 tarihi itibariyle döviz cinsinden senede bağlı alacak senedi bilgileri aşağıdaki gibidir:

31.12.2021 tarihi itibariyle 60 gün vadesi kalan 400.000,00 USD alacak senedi (aktife alındığı tarihteki kur 1$=8,10 TL, 31.12.2021 tarihinde Maliye Bakanlığınca tespit olunan kur 1$=13,32 TL’dir, Senet üzerinde yazan faiz oranı % 15)

Alacak Senedinin değerlemesi ve Değerleme Günü kıymetine irca edilmesi aşağıdaki gibi olacaktır:

Söz konusu işlemlere ait muhasebe kayıtlarının aşağıdaki gibi yapılması gerekir.

III.BAĞIMSIZ DENETİM ESASLARINA GÖRE DÖVİZ CİNSİ PARALARIN DEĞERLEMESİ

BOBİ Finansal Raporlama Standardının “Yabancı Para Çevrim İşlemleri” başlıklı Bölüm 20’nin 20.7 paragrafına göre yapılan açıklamaya göre; yabancı para cinsinden işlemler, işletmenin ağırlıkla kullanılan para birimi dışındaki bir para birimiyle gerçekleşen işlemlerdir.

Yabancı para cinsinden Finansal Durum Tablosu kalemlerinin dönem sonundaki ölçümleri, bunların parasal veya parasal olmayan kalem olmasına göre farklılık gösterir.

Parasal kalemler, sabit veya belirlenebilir bir tutarda para olarak alınacak veya ödenecek olan varlık ve yükümlülükler ile elde tutulan nakittir.

Parasal bir kalemin temel niteliği, sabit ya da belirlenebilir tutarda para biriminin alınması hakkı ya da ödenmesi yükümlülüğüdür. Parasal kalemlere örnek olarak; nakit ödenecek kıdem tazminatları ve diğer karşılıklar ile nakit olarak tahsil edilecek alacaklar gösterilebilir.

Bununla birlikte, parasal olmayan bir kalemin temel niteliği sabit ya da belirlenebilir tutarda para biriminin alınması hakkının (ya da ödenmesi yükümlülüğünün) mevcut olmamasıdır.

Parasal olmayan kalemlere örnek olarak; mal ve hizmetler için önceden ödenen tutarlar (örneğin peşin ödenmiş kira), şerefiye, maddi olmayan duran varlıklar, stoklar, maddi duran varlıklar verilebilir.

Yabancı para cinsinden parasal kalemler, dönem sonundaki spot kur kullanılarak ağırlıkla kullanılan para birimine çevrilir.

III.1.Kur Farklarının Kar veya Zarara Yansıtılması

Parasal kalemin ödenmesinden ya da parasal kalemin cari raporlama dönemi sonunda, ilk kayda alma tarihindeki veya bir önceki raporlama dönemi sonundaki kurdan farklı bir kurdan çevrilmesinden kaynaklanan kur farkı kazanç veya kayıpları oluştukları dönemde kâr veya zarara yansıtılır.

Parasal kalemlere ilişkin kur farkı kazanç veya kayıpları, kalemin türüne göre Kâr veya Zarar Tablosunun ilgili kaleminde gösterilir.

Örneğin;

Ticari alacak ve borçlara ilişkin kur farkı kazanç veya kayıpları “Esas Faaliyetlerden Diğer Gelirler” veya “Esas Faaliyetlerden Diğer Giderler” kaleminde; banka mevduatlarına veya alınan banka kredilerine ilişkin olarak ortaya çıkan kur farkı kazanç veya kayıpları “Kur Farkı Gelirleri” veya “Kur Farkı Giderleri” kaleminde gösterilir.

Yabancı para cinsinden parasal olmayan kalemler ise, maliyet bedelleri üzerinden ölçülüyorsa işlem tarihindeki kurdan; yabancı para cinsinden gerçeğe uygun değerleri üzerinden ölçülüyorsa gerçeğe uygun değerin belirlendiği tarihteki spot kurdan ağırlıkla kullanılan para birimine çevrilir.

Örnek:

Ağırlıkla kullanılan para birimi Türk Lirası (TL) olan bir işletme, 10.000 ABD Dolarına ($) satın aldığı bir maddi duran varlığını maliyet bedeli üzerinden ölçmektedir. Satın alma tarihindeki kur 1 $ = 2,50 TL, dönem sonu kuru ise 1 $ = 2,60 TL’dir.

İşletme söz konusu maddi duran varlığını dönem sonunda, 25.000 TL üzerinden birikmiş amortismanı düşerek gösterecektir. İşletmenin ilgili maddi duran varlığını yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden ölçmesi ve dönem sonunda maddi duran varlığın gerçeğe uygun değerini 12.000 $ olarak belirlemesi durumunda ise işletme maddi duran varlığını dönem sonunda 31.200 TL (12.000 $ x 2,60 TL) olarak gösterecektir.

III.2.Parasal Olmayan Kalemlerin Değerlemesi

Bazı parasal olmayan kalemlerin değeri iki veya daha fazla tutarın karşılaştırılması suretiyle belirlenmektedir. Örneğin stoklar, dönem sonlarında maliyet ile net gerçekleşebilir değerin düşük olanı üzerinden; değer düşüklüğü göstergeleri tespit edilen maddi duran varlıklar ise geri kazanılabilir tutar ile defter değerinin düşük olanı üzerinden gösterilmektedir.

Bu tür durumlarda her bir tutar, belirlendiği tarihteki kur kullanılarak ağırlıkla kullanılan para birimine çevrilir. Örneğin, net gerçekleşebilir değer, değer düşüklüğü testi açısından dönem sonunda belirleniyorsa çevrim işlemi, dönem sonu kuru kullanılarak yapılır.

Parasal olmayan kalemlere ilişkin ortaya çıkan kur farkı kazanç veya kayıpları, ilgili kaleme ilişkin değer değişimlerinin yansıtıldığı Kâr veya Zarar Tablosu kalemi kullanılarak kâr veya zarara kaydedilir. Bununla birlikte, yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden ölçülen maddi duran varlıklara ilişkin yeniden değerlemeden kaynaklanan kur farkı kazanç veya kayıpları “Yeniden Değerleme Yedeği”nde gösterilir.

Ağırlıkla kullanılan para birimine çevrimde birden fazla döviz kurunun bulunması durumunda kullanılacak kur; işlem veya bakiyeye ilişkin nakit akışları ölçüm tarihinde gerçekleşmiş olsaydı bu nakit akışlarının ödeneceği kurdur. Örneğin, işletmenin elinde bulundurduğu nakdin değerlemesinde alış kurunun; yabancı para cinsinden olan bir kredi ödemesine ilişkin borcun değerlemesinde ise satış kurunun kullanılması gerekir.

IV.SONUÇ

Uluslararası mal ve hizmet ihracatı ve ithalatı, işletme faaliyetlerinin artarak devam etmesine yol açtığı gibi faaliyetlere ilişkin finansal tabloların gerçeğe uygun değerleriyle sunulması ihtiyacını netice vermektedir.

Bu yazımızda yabancı para cinsinden kıymetlerin çevrilmesine ilişkin işlemler bağımsız denetim (BOBİ FRS) ve vergi mevzuatıyla beraber değerlendirilmiştir.

[1] 10.01.1961 tarih ve 10703 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[2] TL cinsinden olan senetli alacak ve borçlarda üzerinde yazılı faiz oranı üzerinden yazılı değil ise TC Merkez Bankası resmi iskonto haddi uygulanacağı hükme bağlanmıştır. (VUK madde 281)