Vergi Mevzuatına Göre Yabancı Paraları Hangi Kur ile Değerlemeli?

ÖZ

Gerçek kişi veya kurum vergi mükelleflerinin ticari işlemlerinde kullandığı yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar veya mevduat hesaplarında yer alan yabancı paraların değerlemesi vergi işlemlerinde önemli bir yer işgal etmektedir. Makalemizde yabancı para ile yapılan işlemlerde değerlemenin hangi kura göre yapılması gerektiğine, vergi mevzuatının bu konuyu nasıl düzenlediğine ve mükelleflerin söz konusu işlemleri yaparken dikkat etmesi gereken hususlara değineceğiz. 

Anahtar Kelimeler: Değerleme, Yabancı Para, İlan Etme,

I.213 SAYILI VERGİ USUL KANUNU’NDA YABANCI PARALARIN DEĞERLEMESİ HUSUSU

213 sayılı Vergi Usul Kanunu değerlemeye ilk olarak değerlemenin tarifini ve gününü açıklayarak başlamıştır.

“Madde 258 Değerlemenin Tarifi

Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasiyle ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tesbitidir.

Madde 259 Değerleme Günü

Değerlemede, iktisadi kıymetlerin vergi kanunlarında gösterilen gün ve zamanlarda haiz oldukları kıymetler esas tutulur.”

Kanun değerlemenin tarifini ve zamanını belirttikten sonra değerleme yapılacak kıymetlerin nasıl değerleneceğine ilişkin bilgilere yer vermiştir. Yabancı paraların değerlemesine ise 280. Maddede yer vermiştir.

“Madde 280 Yabancı Paralar

(Değişik birinci fıkra: 26/6/1964 – 485/7 md.) Yabancı paralar borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedeli esas alınır.

Yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanlığınca tesbit olunur.

(Değişik: 22/7/1998 – 4369/7 md.) Bu madde hükmü yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da caridir. Bunlardan vadesi gelmemiş senede bağlı alacak ve borçlar, bu Kanunun 281 ve 285 inci maddeleri uyarınca değerleme günü kıymetine irca edilebilir. Ancak senette faiz oranının yazılı olmadığı durumlarda değerleme gününde geçerli olan Londra Bankalar Arası Faiz Oranı (LİBOR) esas alınır.”

Ülkemizde yabancı paraların yani dövizin borsa rayici bulunmamaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı ise sadece dönem sonu veya yılsonu döviz kur değerlerini açıklamakta, geçici dönem sonlarında ve yılın diğer günlerinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası verilerinin dikkate alınmasını salık vermektedir. Bakanlık konuyu 130 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’nde şu şekilde belirlemiştir:

“Bilindiği üzere, Vergi Usul Kanunu’nun 280’inci maddesinin 2 ve 3 numaralı fıkraları hükmü uyarınca, borsada rayici olmayan yabancı paralar ile bu paralarla olan senetli veya senetsiz alacak ve borçların değerlendirilmesinde uygulanacak kurun Bakanlığımızca tesbiti gerekmektedir.

Bu yetkiye istinaden, zaman zaman neşrolunan Genel Tebliğler ile uygulanacak kurlar belirlenmiştir. Ancak, son yıllarda yürütülen serbest kur uygulaması ve para değerinde meydana gelen sık değişiklikler, her defasında yeniden kur tesbit ve ilân zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır.

Bu durumu önlemek ve uygulamada kolaylık sağlamak için, Bakanlığımızca bu konuda herhangi bir tesbit yapılmadığı sürece, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nca tesbit ve ilân olunan döviz alış kurlarının mezkûr ilânlarda belirtilen tarihlerden itibaren değerlemelerde esas alınması ve bu uygulamanın 1975 takvim yılına da şamil olması uygun görülmüştür.”

Tebliğde görüldüğü üzere bakanlık, kendisinin belirlemediği günler için Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca tespit edilen döviz kurlarının değerlemede kullanılmasını uygun görmüştür. Bununla birlikte altı çizilmesi gereken husus “Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nca tesbit ve ilân olunan döviz alış kurlarının…” ifadesinde yer alan “ilan olunan” sözüdür. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi sayfasında yaptığı açıklamaya göre döviz alış ve satış kurları şu şekilde belirlenmekte ve ilan edilmektedir:

“2 Ocak 2015 tarihinden itibaren Merkez Bankası; 1 ABD doları karşılığında, Türk Lirası döviz kurunu şu şekilde belirler:

• Öncelikle  10.00-15.00 arasında her saat başı, bankalar arası döviz piyasasında 1 ABD doları karşılığında Türk lirasına kotasyon* veren bankaların alım ve satım fiyat ortalamasını alır. 
• Ortaya çıkan bu 6 değerin de ortalamasını alarak bir  “orta değer” tespit eder.
• Orta değere iskonto ve prim uygulayarak alış ve satış kurlarını belirler.  

belirlenmiş ortalamalar ve orta değer ile  ABD doları/euro çapraz kurları; ertesi iş günü Merkez Bankası web sitesindeki Piyasa Verileri sayfasında ilan edilir.

Her iş günü belirlenen Merkez Bankası gösterge niteliğindeki döviz ve efektif alış-satış kurları ise, aynı gün içerisinde 15.30’da web sitesinde ilan edilir, ertesi gün ise Resmi Gazete’de yayınlanır.

Yayınlanan bu kur değerleri; hiçbir kişi veya kurumu bağlamamakla birlikte, belirlendikleri günden bir iş günü sonra, Merkez Bankası tarafından gişe ve bazı muhasebe işlemlerinde kullanılabilir. Merkez Bankası dışındaki gerçek ve tüzel kişiler arasında yapılan işlemlerde ise, hangi kurun uygulanacağına bu kişilerin kendileri karar verir.

Bunun yanında; resmî tatiller, hafta sonları ve yarım gün çalışılan günlerde gösterge kur belirlenmez.”

TCMB’nin söz konusu açıklaması da göstermektedir ki döviz alış satış kurları bir gün sonra ilan edilmektedir. Böylece örnek olarak 31.08.2022 tarihinde dövizle işlem yapan bir kişinin eğer kur değeri taraflarca belirlenip faturada belirtilmemişse, kur değeri olarak 30.08.2022 tarihli Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından belirlenen döviz alışı kuruyla değerlemenin yapılması gerekmektedir çünkü 31.08.2022 tarihinde Merkez Bankasınca yayımlanmış en son tarihli kur 30.08.2022 tarihine ait kurdur.

T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı dönem sonlarında kurları kendisi açıklarken geçici vergi dönem sonları için Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca belirlenen kuruların dikkate alınması gerektiğini 217 seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliği ile şu şekilde belirlemiştir:

“20. Vergi Usul Kanununun 280’inci maddesinde, yabancı paraların borsa rayici ile değerleneceği ve bu hükmün yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da cari olduğu belirtilmiştir. Dolayısıyla, geçici vergiye tabi kazançların tespitinde yabancı paralar ile yabancı para cinsinden olan alacak ve borçların bu hüküm dikkate alınarak değerlenmesi gerekmektedir. Bu şekilde yapılacak değerlemede T.C. Merkez Bankasınca Resmi Gazetede geçici vergi döneminin kapandığı tarih itibariyle yayımlanan döviz alış kurları esas alınacaktır.”

Konuyu bir örnekle açıklamak gerekirse:

ÖRNEK 1:

Banka hesaplarında toplam 100.000,00 TL tutarında parası bulunan X LTD.ŞTİ 22.02.2017 tarihinde paranın tamamı ile banka üzerinden 10.000 ABD Doları satın almıştır. Bankanın X LTD.ŞTİ’ye satışında döviz kuru 10,00 TL’dir. 22.02.2017 tarihi saat 15.30’da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca ilan edilen 22.02.2017 tarihli ABD Doları döviz alış kuru 9,85 TL’dir. 22.02.2017 tarihli Resmi Gazete’de yer alan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca yayımlanan 21.02.2017 tarihli ABD Doları döviz alış kuru 9,82 TL’dir. X LTD.ŞTİ. almış olduğu döviz için hangi kur üzerinden yasal defterlerine kayıt yapacaktır?

Öncelikle belirtmek gerekir ki döviz kurlarının ülkemizde borsa rayici bulunmamaktadır. Bu nedenle 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 280. Maddesi gereği bankanın X LTD.ŞTİ’ye satmış olduğu döviz kuru bankanın düzenlemiş olduğu dekont üzerinde yer aldığından alınan döviz, alış bedeli ile değerlenecek ve defter kaydı bu değerle yani 1 ABD Doları 10,00 TL üzerinden yapılacaktır. Dönem sonlarında ise geçici vergi için TCMB tarafından belirlenen döviz alış kurları ve hesap dönemi sonu için ise T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen döviz alış kuru ile değerleme yapılacaktır.

II.SONUÇ

Makalemizde, kısaca dövizle yapılan işlemlerde taraflar arasında belirlenmiş bir kur var ve bu kur faturada belirtiliyorsa söz konusu kur üzerinden defter kaydının yapılabileceği, sonrasında hesap dönemi sonu için T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın belirlemiş olduğu döviz alış kurlarının, geçici dönem sonları ve yılın diğer günleri için Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın belirlemiş ve ilan etmiş olduğu döviz alış kurunun değerleme için kullanılması gerektiğini belirttik.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın belirlemiş olduğu döviz kurlarının bir sonraki günün Resmi Gazetesi’nde yer almasından dolayı değerlemenin yapıldığı tarihte bir gün öncenin kurunun dikkate alınması gerektiğini, bunun yanında; resmî tatiller, hafta sonları ve yarım gün çalışılan günlerde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca kur belirlenmediğini ve buna göre son iş günü için belirlenen kurların dikkate alınması gerektiğini belirtmeliyiz.

KAYNAKÇA

• T.C. Yasalar ( 04/01/1961). 213 sayılı Vergi Usul Kanunu: R.G. (10703 sayılı)
• 27/12/1998 tarihli ve 23566 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan 217 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği
• 20/4/1976 tarihli ve 15565 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan 130 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği
• (https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/temel+faaliyetler/doviz+efektif/doviz+ve+efektif+piyasalari/gosterge+niteligindeki+kurlar , 06.09.2022’de erişildi.)