Vergi Tahakkuku Nedir? Vergi Tahakkuku Nasıl Yapılır?
I. TANIM
Tahakkuk, kelime olarak yerine gelme, gerçekleşme anlamlarına gelmektedir. Vergi uygulamasında hesaplanmış, idari işlemleri bitmiş ve mükellefe tebliğ edilmiş vergi anlamındadır. Ticari olarak da şu şekilde ifade edilebilir: Tahakkuk, tarhiyat işlemleri tamamlanmış mükellefe tebliğ edilmiş verginin tahsil edilebilir duruma gelmesidir.
II. VERGİ USUL KANUNUNDA TAHAKKUK
Vergi mevzuatının temel prensiplerini düzenleyen 213 sayılı VUK’nun “Tahakkuk” başlıklı 22.maddesine göre verginin tahakkuku, tarh ve tebliğ edilen bir verginin ödenmesi gereken bir safhaya gelmesidir.
III. VERGİ TÜRLERİNDE TAHAKKUK
III.1. Beyana Dayalı Vergilerde Tahakkuk
Modern vergi sistemlerinde uygulanan ve mükellefe güven duyulduğu anlamına gelen tahakkuk türüdür. Bu tahakkuk çeşitlerine başlıca örnek Kurumlar Vergisi, Gelir Vergisi, KDV ve ÖTV’dir.
Vergi kanunlarına göre beyan üzerinden alınan vergiler “Tahakkuk fişi” ile tarh ve tahakkuk ettirilir. (VUK 25.madde)
Bu esasa göre, vergi dairesince beyannamenin alınması üzerine bir tahakkuk fişi tanzim olunur ve bunun bir nüshası mükellefe veyahut beyannameyi mükellef namına vergi dairesine tevdi edene verilir. Bu suretle vergi tahakkuk etmiş olur. Tahakkuk fişinin mükellefe verilen nüshası aynı zamanda beyannamenin makbuzu yerine geçer.
Lüzum görülen hallerde beyana dayanan vergi tahakkuk fişi yerine ihbarname ile tebliğ olunabilir. Kanunen belli hallerde tebliğ tekâlif cetvelinin ilanıyla yapılır.
III.2. Özel Durumlara İlişkin Tahakkuk
III.2.a. Takvim Yılında Kendiliğinde Vergi Tahakkuku
Bu tür tahakkuklara başlıca örnek Motorlu Taşıtlar Vergisidir.
III.2.a.1. Motorlu Taşıtlar Vergisi Tahakkuku
197 sayılı 9.maddesine göre Motorlu taşıtlar vergisi, taşıtların kayıt ve tescilinin yapıldığı yerin vergi dairesi tarafından her yıl Ocak ayının başında yıllık olarak tahakkuk ettirilmiş sayılır.
Şu kadar ki, yıl içinde aynı Kanunun 10 ve 11.maddeleri gereğince, vergi miktarlarında bir değişiklik olması halinde, bu değişikliğe göre ödenecek vergi; değişiklik,
- Takvim yılının ilk altı ayında yapılmış ise takip eden son altı aylık dönemin başında,
- Son altı ayında yapılmış ise takip eden takvim yılı başında
tahakkuk ettirilmiş sayılır.
Tahakkuk ettirilen vergi, ayrıca mükellefe tebliğ olunmaz ve vergi tahakkuk ettirilen günde tebliğ edilmiş sayılır.
III.2.b. Takvim Yılında Kendiliğinden ve Bildirimle Vergi Tahakkuku
Bu tür tahakkuklara başlıca örnek Emlak Vergisidir.
III.2.b.1. Emlak Vergisi Tahakkuku
1319 sayılı Emlak Vergisi Kanunun 11.maddesine göre bina vergisi, ilgili belediye tarafından;
a) Dört yılda bir defa olmak üzere takdir işlemlerinin yapıldığı yılı takip eden bütçe yılının Ocak ve Şubat aylarında,
b) Aynı Kanunun 33.maddenin (1) ilâ (7) numaralı fıkralarında yazılı vergi değerini tadil eden sebeplerle bildirim verilmesi icap eden hallerde,
- Vergi değerini tadil eden sebeplerin meydana geldiği bütçe yılını takip eden yılın Ocak ayı içinde,
- Vergi değerini tadil eden sebep yılın son üç ayı içinde vuku bulmuş ve bildirim, vergi değerini tadil eden sebebin meydana geldiği bütçe yılını takip eden yılda verilmiş ise bildirimin verildiği tarihte,
c) Aynı Kanunun 33.maddenin (8) numaralı fıkrasında yazılı hallerde, takdir işlemlerinin yapıldığı bütçe yılını takip eden yılın Ocak ve Şubat aylarında,
Aynı Kanunun 29.maddesine göre hesaplanan vergi değeri esas alınarak yıllık olarak tarh olunur. Bildirim posta ile gönderilmiş ise vergi, bildirim verme süresinin son gününü takip eden yedi gün içinde tarh olunur. Bu suretle tarh olunan vergiler, tarh edilen tarihte tahakkuk etmiş sayılır ve mükellefe bir yazı ile bildirilir.
Yapılan tarh ve tahakkuku takip eden yıllarda, 29 uncu maddeye göre tespit edilen vergi değeri üzerinden hesaplanan bina vergisi, her bütçe yılının başından itibaren o yıl için tahakkuk etmiş sayılır.
Bir il veya ilçe hududu içerisinde birden fazla belediye olması halinde, belediye ve mücavir alan sınırları dışında bulunan binaya ait bina vergisini tarha yetkili olacak belediye, ilgili valiler tarafından belirlenir.
III.3. Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergi
Genel itibariyle işlem üzerinden alınan ve bir defalık olup mükellefiyet kaydı gerektirmeyen tahakkuk türüdür. Harçlar, damga vergisi ve eğlence vergisidir.
213 sayılı VUK’nun 24.maddesine göre; mahiyetleri itibariyle tahakkuku tahsile bağlı vergilerde, verginin tahsili tahakkuku da içine alır.
III.4. İhtiyati Tahakkuk
6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 17.maddesinde düzenlenmiştir:
Aşağıdaki hallerden birinin bulunması takdirinde vergi dairesi müdürünün (5345 sayılı Kanun uyarınca vergi dairesi yetkisini haiz olarak kurulan ve faaliyete geçen vergi dairesi başkanlıklarında, ilgili grup müdürünün ve/veya müdürün) yazılı talebi üzerine defterdar ve/veya vergi dairesi başkanı, mükellefin henüz tahakkuk etmemiş vergi ve resimlerinden Maliye Bakanlığınca tespit ve ilan edilecek olanlarla bunların zam ve cezalarının derhal tahakkuk ettirilmesi hususunda yazılı emir verebilir.
Vergi dairesi müdürü (5345 sayılı Kanun uyarınca vergi dairesi yetkisini haiz olarak kurulan ve faaliyete geçen vergi dairesi başkanlıklarında, ilgili grup müdürü ve/veya müdür) bu emri derhal tatbik eder:
- Kanunun13 üncü maddenin 1, 2, 3 ve 5 inci bentlerinde yazılı
(1. 9.madde gereğince teminat istenmesini mucip haller mevcut ise, 2. Borçlunun belli ikametgahı yoksa, 3. Borçlu kaçmışsa veya kaçması, mallarını kaçırması ve hileli yollara sapması ihtimalleri varsa, 4. Borçludan teminat gösterilmesi istendiği halde belli müddette teminat veya kefil göstermemiş yahut şahsi kefalet teklifi veya gösterdiği kefil kabul edilmemişse, 5. Mal bildirimine çağrılan borçlu belli müddet içinde mal bildiriminde bulunmamış veya noksan bildirimde bulunmuşsa)
ihtiyati haciz sebeplerinden birisi mevcut ise,
- Mükellef hakkında 110madde gereğince (Amme Alacağının Tahsiline Engel Olanlar) takibata girişilmişse,
- Teşebbüsün muvazaalı olduğu ve hakikatte başkasına aidiyeti hakkında deliller elde edilmişse.
Yukarıda yapılan açıklamalara göre ihtiyati tahakkuk, mükelleflerin henüz tahakkuk etmemiş ancak tutar olarak ortaya çıkmış olup tarh, tebliğ, itiraz yollarından geçmeden ve normal tahakkuk yollarını izlemeye gerek kalmadan idari işlemler neticesinde yapılan tahakkuk muamelelerini ifade etmektedir.
