Gaziantep’in Türkiye Ekonomisindeki Yeri

I.GİRİŞ

Gaziantep, ülkemizin kalkınma sürecinde oluşturduğu istihdam ve sanayi üzerine kurulu ekonomisiyle sosyal gelişme dinamiklerini içinde barındıran bir yapıya sahiptir. Aynı zamanda bulunduğu lokasyon itibariyle ortadoğu ve batı arasında ekonomik entegrasyonu sağlayan önemli bir merkez misyonu yüklenerek Türkiye’nin ortadoğuya açılan kapılarından biri olmuştur.

Girişim, üretkenlik, ticari ve sınai yetenekleriyle Gaziantep, önemli bir rol karakter örneği de sergilemiştir.

Coğrafi yönden GAP’ın giriş kapısı, sanayisi ve ticari hacmi ile GAP’ın merkezi ve idolü konumundadır.

II.TÜRKİYE EKONOMİSİ ve GAZİANTEP
II.A.1.Genel Olarak Gaziantep’te Gösterilen Ekonomik Faaliyetler

Gaziantep, Güneydoğu Anadolu’nun en gelişmiş ili durumundadır. Özellikle sanayi ve ihracatta başardıklarıyla Türkiye ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır.

Hem bölgesel hem ulusal hem küresel bazda kalkınmaya en iyi entegre olmuş şehirlerimiz arasında yer alan Gaziantep imalat sektörüne yoğunlaşmayı başarmış geniş kapsamlı bir istihdam ortamı sağlayarak sosyo-ekonomik merkez durumuna gelmiştir. Küresel ekonomide yerini alarak, Türkiye’nin Ortadoğu pazarına açılan ihracat üssü olmuştur.2

Tarım: Toprakları her türlü tarım ürünlerinin yetişmesine uygun olan Gaziantep, il merkezi olarak tarımsal imkânları nispeten daha düşük olsa da sanayisinin gelişmişlik olanaklarını avantaja çevirerek çevre illerin ürettiği ara mal niteliğindeki malları nihai ürün haline getirebilmiştir.

Antep fıstığının ve üzümün en çok yetiştiği illerden olan Gaziantep; il merkezi, Oğuzeli, Nizip ve İslâhiye’de üzüm bağları; Araban, Nizip ve Yavuzeli’nde fıstık bahçeleri bakımından zengindir.

Dünyada fıstık üretimi yıldan yıla değişmekle beraber yaklaşık 1.000.000 tondur. Türkiye’de ortalama 300.000 tondur. Gaziantep fıstık üretimi ise yıllık ortalama 100.000 ton civarındadır.

Bu haliyle dünya üretimindeki Gaziantep’in payı % 10 civarındadır. Gaziantep’in bir diğer önemli özelliği de ürettiği fıstığı işlemesi ve katma değerli olarak ülke ekonomisine katkıda bulunmasıdır.

Hayvancılık: Gaziantep, Türkiye’ye komşu ülkeler ve Ortadoğu’ya canlı hayvan ticaretinin yanı sıra yurtiçi hayvancılıkta da önemli ve stratejik bir karizmaya sahiptir. Bu bağlamda şehri modern bir canlı hayvan merkezi durumuna getirmek maksadıyla 2008 yılında Gaziantep Besi Organize Sanayi Bölgesi kurulmuştur. Ayrıca birçok özel çiftliklerde de profesyonel ve kurumsal işletmecilik kapsamında hayvancılık yapılmaktadır.

Yıllık ortalama küçük ve büyükbaş hayvan sayısı yaklaşık 1 milyon civarında değişmektedir.

Sanâyi: Gaziantep sanâyi bakımından gelişmiş bir ildir. İrili ufaklı bin civarında sanâyi işletmesi vardır.

Başta halı olmak üzere dokuma, iplik, un, sabun, deterjan, deri, plastik, çimento, salça, bisküvi ve yağ fabrikaları ön sırada yer alır. Diğer taraftan; Gaziantep’te para kasacılığı da ilerlemektedir. Şifreli, alarmlı, tabancalı para kasalarından sonra, oksijen kaynağının kesemeyeceği kasa îmâli de yapılmaya başlanmıştır.

Bir sanâyi merkezi durumunda olan Gaziantep’te 5 Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Altıncı OSB için de çalışmalar son aşamalara getirilmiştir. Diğer taraftan şehirde sınai üretimin yapıldığı merkez ve bölgeler de bulunmaktadır.

II.A.2.Rakamlarla Gaziantep Ekonomisi
II.A.2.1.Genel Olarak

Gaziantep, sanayi ve ticarette çok gelişmiş şehirlerimizden biridir. Ekonomik gelişimi, özel sektörün çabaları ile oluşan Gaziantep’te Türkiye’nin en büyük sanayi sitesi bulunmaktadır. Bu haliyle de Türkiye’nin sanayi ve ticaretinde 6.sırada yerini almıştır.

2022 yılı Türkiye ihracatı 254,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Gaziantep aynı dönemi 10,52 milyar dolarla kapatarak Türkiye’nin ihracatında yüzde 4,1 civarında bir pay elde etmiştir.

Gaziantep’in 2002 yılı ihracat rakamları 1 milyar doların altındayken 2022 yılı sonu itibariyle gerçekleştirmiş olduğu ihracat rakamıyla % 1000’in üzerinde bir ihracat artışı göstermiştir. Türkiye’nin 2002-2022 genel artış oranı yaklaşık yüzde 800 civarında olduğu dikkate alınırsa Gaziantep Türkiye ihracat performansının üzerinde bir başarı hikâyesi yazmıştır.

2022 yılında 196 ülkeye ihracat yapan Gaziantep, sektörel olarak en çok ihraç ettiği mallar arasında sırasıyla Tekstil ve hammaddeleri, hububat-bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri, halı, kimyevi maddeler ile ağaç ve orman ürünleri yer aldı.

Gaziantep aynı zamanda 2022 yılı itibariyle ihracatın ithalatı karşılama oranında yüzde 137’lik bir başarı elde ederek dış ticaret fazlası verme başarısını da yıllardır sürdürmektedir. 

 İSO İlk 500 listesinde 33, İkinci 500’de 38 firma sayısı ile Gaziantep, Türkiye’de en fazla firması listeye giren 3’üncü il konumunda yer almıştır.

Diğer taraftan Gaziantep, Türkiye üretiminde makine halısı, polipropilen iplik, terlik ve ayakkabıda yüzde 80 ve üzerinde; fıstık üretimi ve işlemede, makarna üretiminde yüzde 50 paya sahiptir. Gofret, şekerleme, bisküvi, çikolata ürünlerinde yaklaşık yüzde 30’luk bir paya sahiptir.

II.A.2.2.Gaziantep’te Üretim

Gaziantep gerçekleştirdiği dev adımlarla, Cumhuriyet Tarihinin ilk yıllarından bu güne düzenli ve hızlı büyüyen, kendi öz kaynaklarıyla bölgede cazibe merkezi haline gelmiştir.

Ekonomik yönden çevresinde bulunan 20 ili etkisi altında bulunduran Gaziantep, sanayi ve imalatta gelişmişliğini sürdürerek teknolojik üretim alanlarında da başarı hikâyeleri yazmaya başlamıştır.

Tekstil Sanayi; Gaziantep imalat sanayi içerisinde tekstil sanayi yaklaşık yüzde 80’lik payla birinci sırada yer almaktadır. Genellikle tekstil hammadde ve yarı mamul üretimi şeklinde yoğunlaşan yapısı ile sanayi potansiyelinin, Dokuma, giyim eşyası ve konfeksiyon üretimi açısından parlak bir gelecek vaat etmektedir.

Gıda Sanayi; Gaziantep imalat sanayi içerisinde yüzde 6’lık pay ile yer alan gıda sanayi işyeri sayısı açısından Türkiye içerisindeki %4’lük bir pay ile 3. sırada bulunmaktadır. Gıda sanayisi içerisinde makarna üretimi Türkiye ihtiyacının yaklaşık yüzde 60’ını, mercimek üretimi %70’ini, Un, İrmik üretiminin %60’ını karşılamaktadır.

Kimya–Plastik Sanayi; Gaziantep imalat sanayi içerisinde kimya- plastik sektörü %4’lük bir paya sahip olup Türkiye imalat sanayi içerisindeki yeri bakımından önemli bir potansiyel arz etmektedir.

Metal ve Makine Sanayi; Gaziantep imalat sanayi içerisinde metal ve makine sektörü %1’lik paya sahip olup özellikle gıda, tekstil ve plastik sanayisine dayalı olarak gelişmiştir.

III.HALI ÜRETİMİ

Gaziantep yıllardan beri kendi öz kaynaklarını harekete geçirerek tamamen kendi insanının zekâsı ve teşebbüs ruhu ile Güneydoğu ve Doğuda bir model kent, Türkiye’de ise gerek genel büyüklük gerekse sanayi kapasitesi bakımından sayılı bir il olmuştur.

Bölge insanının atılımcı gücü birçok gelişmeyi de beraberinde getirmiştir. Türkiye’nin en girişimci şehri sıralamasında Trabzon’un ardından ikinci sırada yer alan Gaziantep’te; başlangıçta aile şirketi olarak yola çıkan kuruluşlar zamanla büyümüş ve dev holdingler ve gruplar meydana getirmişlerdir.

Halı üretimi Gaziantep sanayisi içinde önemli bir yere sahip olduğundan ayrı bir başlık altında açıklamayı hak etmektedir.

Gaziantep, halı üretiminde Türkiye’de birinci sırada yer almaktadır. Türkiye halı ihracatına, makine halısı sektörü öncülük etmektedir. Türkiye’nin halı ihracatının yaklaşık yüzde 70’ini, makine halısı ihracatının ise yaklaşık yüzde 95’ini Gaziantep karşılamaktadır.

Parça halı konusunda Türkiye’de en çok üretim yapan ve dünyanın en büyük üreticisi Gaziantep’tir. 

Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birliği verilerine göre, bölgeden 2022 yılında 1,87 milyar dolarlık halı ihracatı yapılmıştır. 

Gaziantep halı ihracatında en yüksek payı, 1,68 milyar dolarla makine halısı yer almıştır. Bölgeden halı ihracatının gerçekleştirildiği ülkelerin başında sırasıyla ABD, Irak, İngiltere, Suudi Arabistan, Almanya, Birleşik Arap Emirlikleri ve Libya yer almaktadır.

Makine halısı ihracatı içinde % 30,8 pay ile Amerika Kıtası ülkeleri, % 27.8 pay ile Ortadoğu ülkeleri, % 14.8 pay ile Avrupa Birliği, yüzde 8,2 pay ile Afrika ülkeleri en önemli ihracat pazarları durumundadır.

Gaziantep halı sektörünün belli başlı birkaç sorunu da bulunmaktadır. Önemli sorunlardan biri telif hakları veya  tasarım hırsızlığı konusudur.

Sektörün çözüm bekleyen diğer sorunlarının başında ise döviz kuru ile birlikte petrokimya fiyatları ile direk bağlantılı olan polipropilen ve akrilik fiyatları ve enerji maliyetleri geliyor.

Türkiye’nin önemli sanayi kentlerinden Gaziantep’te günde 1 milyon metrekare halı imal edilmektedir.  Yıllar önce küçük iş yerlerinde kilim dokuyarak sektöre adım atan Gaziantepli müteşebbisler, daha sonraki dönemde teknolojiye de yatırım yaparak halı üretmeye başladı. Dünyadaki parça halının yaklaşık yüzde 60’ı Gazi Şehirde üretilmektedir.

IV.YATIRIMLAR AÇISINDAN NEDEN GAZİANTEP

Türkiye’nin en büyük sanayi bölgesine sahip olan Gaziantep coğrafik, lojistik ve ham madde bakımından önemli bir yatırım yeridir. Bu unsurları, şu şekilde sıralayabiliriz:

1-Yabancı yatırıcımlar için iyi bir pazar olan Suriye, Irak ve diğer Ortadoğu ülkelerine yakın olması.

2-GAP’a en yakın sanayi ve ticaret merkezi olması.

3-Altyapısı ve sanayisi gelişmiş, kalifiye elemanı yeterli sanayi bölgesi olması

4-Serbest bölge ve Ar-Ge çalışmaları için Teknoparkının olması.

5-11 milyon metrekarelik alan üzerine kurulu 5.Organize Sanayi Bölgesinden sonra 6.OSB için de arsa tahsisine başlanmış olması.

6-Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi içerisinde demiryolunun ve iyi bir container terminalinin bulunması.

7-Tüm sanayi bölgelerine doğal gazın kullanılıyor olması.

8-Adana, Mersin ve İskenderun bölgelerine otoyol bağlantısının bulunması.

9-Uluslararası havaalanının bulunması.

10-Gaziantep ve çevresindeki illerde çok sayıda TIR filolarının bulunması.

11-Yerleşik köklü bir ticaret kültürü ve alt yapısının bulunması.

12-Kümelenme üretimlerinin yüksek olduğu yerlerden biri olması.

13-Dış ticaret yapan firmaların ve yabancı yatırımcıların ihtiyaç duyduğu, bankacılık, gümrükleme, lojistik, depolama, müteahhitlik, iletişim, ulaşım, konaklama vb. birçok hizmet dallarında da Gaziantep ciddi bir alt yapıya sahip olup, bu sektörlerde yerel, ulusal ve uluslararası birçok firmanın faaliyet göstermesi.

Bütün bu avantajların yanı sıra Gaziantep, tarihin en eski medeniyetlerine ev sahipliği yapmış olmasının getirdiği avantajlar ile önemli bir turizm potansiyeline de sahiptir.

V.SONUÇ

Güneydoğu Anadolu Bölgesinin ve ülkemizin inci ve öncü şehirlerinden olan Gaziantep, ülke ekonomimizin amiral şehirlerinden bir tanesidir.

Çok iyi seviyeleri hak ettiğini düşündüğüm Gaziantep’in, sermaye yönetimi başta olmak üzere genel anlamda kurumsallık aşamalarını tamamlamak da dâhil “Ar-Ge, katma değerli teknolojik ürün imalatı” aşamalarına geçmesinin de yakın olduğunu düşünüyorum.