Ücret Geliri Elde Edenlerin Beyanname Verme Durumu

I. GİRİŞ

Türk Vergi Sisteminde gerçek kişilerin elde ettiği gelirin vergilendirilmesine ilişkin hükümlerin yer aldığı 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nda gelirin, bir gerçek kişi tarafından bir takvim yılı içerisinde elde edilen kazanç ve iratlardan oluştuğu; bu kazanç ve iratların ise ticari kazanç, zirai kazanç, ücret, serbest meslek kazancı, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar olduğu hüküm altına alınmıştır.

Gelirin konusuna giren yedi gelir unsurunun da tanımı, kapsamı ve tespiti Gelir Vergisi Kanunu’nun ilgili maddelerinde ayrı ayrı açıklanmış olup Kanun’un 61 ila 64’üncü maddelerinde ücret ve ücretin tespitine ilişkin hükümlere yer verilmiştir.

Genel olarak ücret, bedensel ve zihinsel bir emek karşılığında elde edilen iktisadi değerler veya para ile ifade edilen değerlerdir. Diğer bir ifadeyle, ücret, emek karşılığında elde edilmektedir.^[1]

Gelir Vergisi Kanunu uygulamasında ücret; işverene tabi belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.

Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 85’inci maddesinde gerçek kişiler tarafından ikinci maddede sayılan kazanç ve iratları aynı Kanun’da aksine bir hüküm olmadıkça yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerektiği, tacirlerin, çiftçilerin ve serbest meslek erbaplarının ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç elde edilmemiş/ zarar edilmiş olsa dahi, yıllık beyanname verilmesi gerektiği hususu hüküm altına alınmıştır.

Mezkûr Kanun’un 85’inci maddesinde bahsi geçen aksi hüküm ise aynı maddenin akabinde yani 86’ncı maddede belirtilmiştir. Söz konusu 86’ncı maddede yıllık beyanname ile beyan edilemeyecek veya beyanname verilmesi halinde beyannameye dâhil edilmeyecek gelirler tam mükellef ve dar mükellef açısından ayrı ayrı açıklanmıştır.

Ücret gelirinin beyanını düzenleyen Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-b maddesinin parantez içi hükmünde ise;

1) Tek işverenden alınan ve 103’üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarları aşmayan ücretler ile

2) Birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103’üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı ve

3) Birinci işverenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103’üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan mükelleflerin,

tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretlerinin beyan edilmeyeceği hüküm altına alınmıştır.

II. ÜCRETLERİN BEYAN DURUMU

Gelir Vergisi Kanunu’nun 86’ncı maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinin  (b) alt bendi gereğince tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş 103’üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan ücretler (birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı ve birinci işverenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103’üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri dâhil) beyan edilmemektedir.

Buna göre ücretlerin durumunu tek işverenden alınan ve birden fazla işverenden alınan ücretler olarak ayırabiliriz.

II.1. Tek İş Verenden Alınan Ücretler

Gelir Vergisi Kanunu’nun 62’nci maddesinde iş veren, hizmet erbabını işe alan, emir ve talimatları dâhilinde çalıştıran gerçek ve tüzel kişi olarak tanımlanmıştır.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-b maddesine göre tek iş verenden alınan ve 2021 yılı için 650.000 TL’yi aşmayan tevkifata tabi tutulan ücret gelirleri beyan edilmeyecektir. Ancak tek işverenden alınan ve 650.000 TL’yi aşan ücret gelirleri yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilecektir.

Öte yandan 311 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalar gereğince genel yönetim kapsamındaki idareler ile bu idarelere bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlar (ticaret şirketleri hariç), bu idarelerde çalışanların ücretlerinin vergilendirilmesinde tek işveren olarak değerlendirilmektedir. Ancak Genel yönetim kapsamındaki idareler ile bu idarelere bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlarda çalışan personelin; aynı yıl içerisinde, bunlar dışında bir işverenden de ücret geliri elde etmesi veya görevinden ayrılarak bu işveren nezdinde çalışmaya başlaması durumunda, söz konusu personelin ücret matrahları birbiri ile ilişkilendirilmeksizin her bir işverenden elde edilen ücret ayrı ayrı gelir vergisi tevkifatına tabi tutulacaktır.

Mezkur Tebliğ’de tek iş veren olarak kabul edilen bir diğer durum ise özel sektörde çalışanlara ilişkindir. Buna göre aşağıdaki hallerde, hizmet erbabının ücretlerinin tek işverenden elde edildiği kabul edilir:

a) İki ayrı özel sektör firmasının birleşmesi (devir, nev’i değişikliği ve bölünme halleri dahil).

b) 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında asıl işveren-alt işveren ilişkisi kurulan yerlerde çalışan hizmet erbabının, yıl içinde alt işvereninin değişmesi.

c) Ortaklık halinde faaliyette bulunan işyerlerinde, ortaklardan herhangi birinin değişmesi.

Aynı takvim yılı içinde tek işverenden elde edildiği kabul edilen ücretler, kümülatif matrah esas alınmak suretiyle vergilendirilecektir.

Tek işverenden alınan tevkifatsız ücret ise Gelir Vergisi Kanunu’nda istisna olduğuna ilişkin bir düzenleme olmadıkça yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilecektir.

II.1.2. Birden Fazla İşverenden Alınan Ücretler

Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-b maddesine gereğince; birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103’üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı ve birinci işverenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103’üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri beyan edilmemektedir. Buna göre 2021 yılı için 313 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği belirlenen hadler dikkate alındığında;

– Birden fazla işverenden ücret geliri elde eden kişilerin, birden sonraki işverenden alınan ücretleri toplamının 53.000 TL’yi aşması,

– Birden fazla işverenden ücret geliri elde eden kişilerin, birinci işverenden aldıkları ücret gelirleri de dâhil olmak üzere ücret gelirleri toplamının 650.000 TL’yi aşması,

halinde bu gelirler için yıllık gelir vergisi beyannamesi verilecektir.

Tevkifatlı ücret gelirlerinin beyan durumunun tespitinde tevkifatsız ücretler toplama dahil edilecek olup söz konusu sınırın aşılmaması halinde sadece tevkifatsız ücretler beyan edilecekken sınırın aşılması durumunda ise tevkifatlı ve tevkifatsız ücretlerin tamamı beyan ed

311 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalar gereğince aşağıdaki hallerde, hizmet erbabının ücretlerinin birden fazla işverenden elde edildiği kabul edilir:

a) Bir özel sektör işvereninin yanında çalışan hizmet erbabının, yıl içerisinde bu işverenden elde ettiği ücretinin yanı sıra, başka bir özel sektör işvereninden ya da kamu kurum veya kuruluşundan da elde ettiği ücret gelirleri.

b) Aynı takvim yılı içinde bir özel sektör işvereninin yanında çalışmakta iken, işten ayrılarak başka bir özel sektör işvereninin yanında ya da kamu kurum veya kuruluşunda çalışmaya başlanılması nedeniyle elde ettiği ücret gelirleri.

c) Aynı takvim yılı içinde, gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin yanında çalışan hizmet erbabının, söz konusu mükelleflerin ortağı oldukları iş ortaklığı veya adi ortaklıklar bünyesinde çalışmaya başlamaları halinde elde ettikleri ücret gelirleri.

Hizmet erbabının birden fazla işverenden ücret geliri elde etmesi durumunda her bir işverenden elde edilen ücret ayrı ayrı vergilendirilecek olup ücret matrahları birbiri ile ilişkilendirilmeyecektir. Hizmet erbabının işveren değişikliği yapması durumunda, yeni işverenden alınacak ücret, eski işverenden aldığı ücret matrahı ile ilişkilendirilmeden sıfır matrah esas alınmak suretiyle vergilendirilecektir.

Birden fazla işverenden ücret alınması halinde, birinci işverenden alınan ücretin hangisi olacağı ücretli tarafından serbestçe belirlenebilecektir.

Yıl içerisinde işveren değiştiren hizmet erbabı, ücret gelirine ilişkin gelir vergisi matrahını yeni işverenine bildirmek suretiyle ücretinin gelir vergisi tarifesine göre kümülatif olarak vergilendirilmesini talep edebilir. Bu durumda yeni işveren kümülatif matrahı dikkate alarak tevkifat yapar. Yıl içinde birden fazla işverenden elde ettiği ücret gelirleri kümülatif matrah dikkate alınarak vergilenen hizmet erbabının bu gelirlerini yıllık beyannameyle beyan etme yükümlülüğü bulunması durumunda, yıllık beyannamede bildirilen matrah üzerinden hesaplanan gelir vergisinden kümülatif matrah dikkate alınmak suretiyle tevkif suretiyle ödenen vergiler mahsup edilebilecektir.

Öte yandan gayrisafi ücret tutarından Gelir Vergisi Kanunu’nun 63’üncü maddesinde yer alan indirimler yapıldıktan sonra bulunan gerçek safi tutar üzerinden, Gelir Vergisi Kanunu’nun 31’inci maddesinde yer alan engellilik indiriminin düşülmesi sonrasında bulunan vergi matrahının, Gelir Vergisi Kanunu’nun 86’ncı maddesine göre ücret gelirinin beyan sınırını aşıp aşmadığının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir.

III. BEYANNAME ÜZERİNDEN İNDİRİM KONUSU YAPILACAK HUSUSLAR

Gelir Vergisi Kanunu’nun 85 ile 86’ncı maddelerinde yer alan hükümler gereğince elde ettikleri ücret gelirlerini yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edecek olan gerçek kişiler vergiye tabi kazancın (matrahın) tespitinde anılan Kanun’un 89’uncu maddesinde belirtilen bir kısım unsurları beyanname üzerinden indirebilirler. Beyanname ile bildirilen ücret gelirinden GVK’nın 89’uncu maddesinde yer alan harcamaların bir kısmı tamamen indirilirken bir kısmı içinse sınır belirlenmiştir.

Beyanname üzerinden indirim konusu yapılacak tutarın hesaplamasında beyan edilen gelir olarak, yıllık gelir vergisi beyannamesinde yer alan indirimler düşülmeden önceki tutar esas alınacaktır.

Buna göre Gelir Vergisi Kanunu hükümleri gereğince ücret geliri elde eden kişiler tarafından beyanname üzerinden yapılabilecek indirimler aşağıda sıralanmıştır.

– Sigorta primleri ve bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları,

– Hizmet erbabının kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yapılan eğitim ve sağlık harcamaları,

– Bağış ve yardım indirimi,

– Beyan edilen gelirin % 5’i ile sınırlı bağış ve yardımlar,

– Tamamı indirim konusu yapılacak bağış ve yardımlar,

– Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan dernek ve vakıflara yapılan bağış ve yardımlar,

– Cumhurbaşkanınca başlatılan yardım kampanyalarına yapılan bağışlar,

– Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine yapılan nakdi bağış ve yardımlar,

– Kültür ve Turizm Bakanlığınca desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen faaliyet nedeniyle yapılan harcama, bağış ve yardımlar,

– Sponsorluk harcamaları,

– Diğer Kanun Hükümleri Gereğince Yapılacak İndirimler

Yukarıda yer alan unsurların hizmet erbabı tarafından verilen gelir vergisi beyannamesi üzerinden indirim konusu yapılabilmesi için Gelir Vergisi Kanunu’nun 89’uncu maddesinde ve ilgili Kanunlarında belirtilen şartların sağlanması gerekmektedir.

IV. SONUÇ

Bir işverene tabi olarak hizmet karşılığı olarak alınan ücret ödemelerinin kaynağından kesinti yapılarak vergilendirilmesi esas olmakla birlikte 7194 sayılı Kanun ile Gelir Vergisi Kanunu’nda yapılan değişiklikten sonra 2021 takvim yılında elde edilen gelire uygulanmak üzere;

Tevkif suretiyle vergilendirilmiş;

a) Tek işverenden alınmış ve 103’üncü maddede yazılı vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşmayan ücretler,

b) Birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103’üncü maddede yazılı vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) aşmayan ücretler,

c) Birinci işverenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103’üncü maddede yazılı vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşmayan ücretler,

nedeniyle yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmeyecektir.

Ancak tevkif suretiyle vergilendirilmiş;

a) Tek işverenden ücret geliri elde eden mükelleflerin, ücret gelirleri toplamı 103’üncü maddede yazılı vergi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşması,

b) Birden fazla işverenden ücret geliri elde eden mükelleflerin, birinci işverenden aldıkları ücret gelirleri de dâhil olmak üzere ücretleri toplamının gelir vergisi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 650.000 TL) aşması,

c) Birden fazla işverenden ücret geliri elde eden mükelleflerin, birden sonraki işverenden alınan ücretleri toplamının gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2021 yılı için 53.000 TL) aşması,

halinde,  gerçek kişilerce elde edilen bu ücret gelirleri yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilecektir.

KAYNAKÇA

Gelir Vergisi Kanunu

311 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği

313 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği

Mustafa Ali SARILI, Türk Vergi Sistemi, Hermes Tanıtım Yayıncılık, Ankara 2019

[1] Mustafa Ali SARILI, Türk Vergi Sistemi, Hermes Tanıtım Yayıncılık, Ankara 2019, s.62