Gelir Vergisinde Gelirin Beyanı  ve Uygulamaları

I. GİRİŞ

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na göre gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.

Gelire giren kazanç ve iratlar şunlardır:

1. Ticarî kazançlar,
2. Ziraî kazançlar,
3. Ücretler,
4. Serbest meslek kazançları,
5. Gayrimenkul sermaye iratları,
6. Menkul sermaye iratları,
7. Diğer kazanç ve iratlar.

Bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça, yukarıda yazılı kazanç ve iratlar gelirin tespitinde gerçek ve safi miktarları ile nazara alınır.

II. GELİR VERGİSİNDE BEYAN UNSURU VE VERGİLEME

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 83.maddesine göre, hilafına hüküm olmadıkça, Gelir Vergisi mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh olunmaktadır. Gelir Vergisi Kanunu’na göre Gelir Vergisi beyanları ise aşağıdaki beyanname çeşitleri ile yapılmaktadır.

1. Yıllık
2. Muhtasar
3. Münferit

Yıllık beyanname, muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine mahsustur.

Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirmesine mahsustur.

Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 85. maddesine göre, mükellefler ikinci maddede yazılı kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için bu kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verirler. Bu kanuna göre beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur.

Tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu hüküm şirketlerin faaliyet ve tasfiye dönemlerine şamil olmak üzere kollektif şirket ortakları ile komanditeler hakkında da uygulanır.

Yabancı memleketlerde elde edilen kazanç ve iratlar:

1. Mükellefin bunları Türkiye’de hesaplarına intikal ettirdiği yılda;
2. Türkiye’de hesaplara intikal ettirilmemesinin mükellefin iradesi dışındaki sebeplerden ileri geldiği tevsik olunan hallerde, mükellefin bunlara tasarruf edebildiği yılda elde edilmiş sayılır.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 86. maddesine göre,

– Aşağıda belirtilen gelirler için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dâhil edilmez.

1. Tam mükellefiyette;

a) Gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar, bu Kanunun 75 inci maddesinin (15) ve (16) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratları, kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı,

b) Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş 103 üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan ücretler (birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı ve birinci işverenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103 üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri dâhil), 

c) Vergiye tâbi gelir toplamının [(a) ve (b) bentlerinde belirtilenler hariç] 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı aşmaması koşuluyla, Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları,

d) Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 600 milyon lirayı(317 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile 2022 yılı için 3.800 TL.) aşmayan, tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları.

Dar mükellefiyette, tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar.

III. GELİR VERGİSİNDE GELİRİN TOPLANMASI VE BEYANI ÜZERİNE ÖRNEKLER

Örnek-1

İkitelli Vergi Dairesi Müdürlüğü’nün 1111111111 Vergi Kimlik Numaralı mükellefi Bay (A), 01.02.2021 tarihinde tekstil faaliyetine başlamış olup, 2021 yılında gerçekleştirdiği faaliyetler aşağıdaki gibidir.

1. Bay (A), 2021 yılında tekstil faaliyetinden dolayı 30.000 ₺ kazanç elde etmiştir.

2. Bay (A), yurtiçinde faaliyet gösteren A Bankası’ ndan 5.000 ₺ mevduat faiz geliri elde etmiştir.

3. Bay (A), Almanya’ daki bir bankadan 10.000 ₺ mevduat faiz geliri elde etmiştir.

4. Bay (A), 2.000 ₺ repo geliri elde etmiştir.

5. Bay (A), 2021 yılında 28.000 ₺ konut kira geliri elde etmiştir. Söz konusu kira gelirinin 4.000 ₺ si 2022 yılına ilişkin kirasının peşin ödenmesinden kaynaklıdır.

Bay (A), mesken kira geliri için götürü gider yöntemini tercih etmiştir.

Çözüm-1:

1. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 85. maddesine göre Tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu nedenle Bay (A), 2021 yılında tekstil faaliyetinden dolayı 30.000 ₺ kazancı yıllık beyannameye dâhil etmelidir.

2. Bay (A), yurtiçinde faaliyet gösteren A Bankası’ndan 5.000 ₺ mevduat faiz geliri Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 67. maddesi uyarınca tevkifat suretiyle vergilendirilecek olup ve bu nihai vergilendirme olacaktır. Bay (A), söz konusu faiz geliri için yıllık beyanname vermeyecektir.

3. Bay (A), Almanya’ daki bir bankadan 10.000 ₺ mevduat faiz geliri Gelir Vergisi Kanunu’ nun Geçici 67. Maddesi kapsamında değildir. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/1-d maddesine göre, bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 600 milyon lirayı (2021 yılı için 2.800 TL) aşmayan, tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları beyan edilmez. Buna göre söz konusu mevduat faizi 2.800 TL’ yi aştığı için beyan edilecektir.

4. Bay (A)’nın elde ettiği 2.000 ₺ repo geliri Menkul Sermaye İradı olup, Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 67. maddesi uyarınca tevkifat suretiyle vergilendirilecek ve bu nihai vergilendirme olacaktır. Bay (A), söz konusu faiz geliri için yıllık beyanname vermeyecektir.

5. Bay (A), 2021 yılında 28.000 ₺ konut kira geliri elde etmiştir. Söz konusu kira gelirinin 4.000 ₺ si 2022 yılına ilişkin kirasının peşin ödenmesinden kaynaklıdır.

GVK 72. maddesine göre gayrisafi hasılat, 70’inci maddede yazılı mal ve hakların kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde o yıla veya geçmiş yıllara ait olarak nakden veya aynen tahsil edilen kira bedellerinin tutarıdır. Bu nedenle 2022 yılına ait kira geliri, 2022 yılının gelirine dahil edilir.

GVK’nın 21. maddesine göre binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen hasılatın 7.000 TL’ si (2021 yılı için 7.000 TL) gelir vergisinden müstesnadır. Söz konusu maddeye göre ticari kazancını yıllık beyanname ile bildirmek mecburiyetinde olanlar istisnadan yararlanamayacaktır.

Bay (A), ticari kazancını yıllık beyannameye ile beyan etmek zorunda olduğundan, GVK’ nın 21. maddesinde yer alan istisnadan yararlanamayacaktır. Buna göre Bay (A), kira gelirinin tespitinde götürü gider yöntemini seçtiği için yıllık beyannameye dahil edeceği tutar şöyle olacaktır.

Bay (A)’nın 2021 Takvim Yılı Gelir Vergisi Beyanı aşağıdaki gibi olacaktır.

Örnek-2

Şişli Vergi Dairesi Müdürlüğü’ nün 1111111112 Vergi Kimlik Numaralı mükellefi Bay (M)’ nin 2021 yılında gerçekleştirdiği faaliyetler aşağıdaki gibidir.

1. Bay (M), 2015 yılında emekli olup, 2021 yılında toplam 20.000 ₺ emekli aylığı almıştır.

2. Bay (M), daha önce Fransa’da da çalışmış olup, 2021 yılında toplam 40.000 ₺ emekli aylığı almıştır.

3. Bay (M), bir kanalda yayınlanan bilgi yarışmasında 10.000 ₺ kazanmıştır.

4. Bay (M), piyangodan 50.000 ₺ kazanmıştır.

5.Bay (M), bir firmanın yaptığı araba çekilişinden 100.000 ₺ değerinde araç kazanmıştır.

Çözüm-2:

1 ve 2. Bay (M)’nin yurtiçi ve yurtdışından aldığı emekli aylığı GVK’ ya göre ücrettir. Ancak, GVK’ nın 23. maddesine göre söz konusu emekli aylıkları Gelir Vergisinden istisnadır.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-a maddesine kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı için yıllık beyanname verilmeyecektir.

3, 4 ve 5. Bay (M)’nin bilgi yarışmasında kazandığı 10.000 ₺, piyangodan kazandığı 50.000 ₺ ile araba çekilişinden kazandığı 100.000 ₺ Gelir Vergisi Kanunu’ na tabi olmayıp, Veraset ve İntikal Vergisi hükümlerine göre vergilendirilecektir.

Örnek-3

Kartal Vergi Dairesi Müdürlüğü’nün 1111111113 Vergi Kimlik Numaralı mükellefi Bay Mehmet,  mali müşavirlik faaliyeti ile iştigal etmektedir.

Bay Mehmet’ in 2021 yılında gerçekleştirdiği faaliyetler aşağıdaki gibidir.

1. Bay Mehmet, mali müşavirlik faaliyeti nedeniyle 50.000 ₺ serbest meslek kazancı elde etmiştir.

2. Bay Mehmet, İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası’ nın yönetim kurulu üyesi olması nedeniyle 10.000 ₺ huzur hakkı ödenmiştir.

3. Bay Mehmet, mesleki bir sınavla ilgili sınav komisyonunda yer almış olup, karşılılığında kendisine 5.000 ₺ ödeme yapılmıştır.

4. Bay Mehmet, 2021 yılında Vergi Yapılandırması ile ilgili katıldığı bir TV kanalından 5.000 ₺ kazanmıştır.

5. Bay Mehmet, mesleki yayınlarda yazdığı makaleler karşılığında 2.000 ₺ kazanmıştır.

Çözüm-3:

1. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 85. maddesine göre tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu nedenle Bay Mehmet, 2021 yılında mali müşavirlik faaliyeti nedeniyle 50.000 ₺ serbest meslek kazancı yıllık beyannameye dahil etmelidir.

2 ve 3. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 61. maddesine göre,

Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.

Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.

Bu kanunun uygulanmasında, aşağıda yazılı ödemeler de ücret sayılır:

…

3. Türkiye Büyük Millet Meclisi, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile özel kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzeyen diğer kimselere bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler;

Buna göre, Bay Mehmet’ in aldığı 10.000 ₺ huzur hakkı ile komisyonunda yer alması nedeniyle kazandığı 5.000 ₺ ücret sayılacaktır.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/1-b maddesine göre tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş 103 üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan ücretler (birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı ve birinci işverenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103 üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri dâhil) beyan edilmeyecektir.

2021 yılı için 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutar 53.000 TL’dir. Buna göre Bay Mehmet’ in aldığı birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı söz konusu sınırın altında kalacağı için ücret gelirini beyan etmeyecektir.

4. Bay Mehmet, 2021 yılında Vergi Yapılandırması ile ilgili katıldığı bir TV kanalından 5.000 ₺ kazanmıştır. Bay Mehmet’ in, 2021 yılında söz konusu kazancı 82/4. maddesi gereğince arızi serbest meslek kazancıdır. GVK’ nun 82. maddesine göre, 2021 yılı için Arızi Kazançların 43.000 TL’lik kısmı gelir vergisinden istisna tutulmuştur. Buna göre söz konusu tutar Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-a maddesi hükmüne göre yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir.

5. Bay Mehmet, mesleki yayınlarda yazdığı makaleler karşılığında 2.000 ₺ kazanmıştır. Bay Mehmet’in söz konusu kazancı Gelir Vergisi Kanununun 18 inci maddesi kapsamında bulunduğundan, istisnadan yararlanacaktır ve Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-a maddesi hükmüne göre yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir.

Bay Mehmet’in 2021 Takvim Yılı Gelir Vergisi Beyanı aşağıdaki gibi olacaktır.

KAYNAKÇA

• 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu.
• Onur, ‘’ Gelir Vergisi Matrahının Tespiti ve Beyanı ’’, Vergi Müfettişleri Derneği Yayınları, Ankara, Ekim 2016.